Тываның Чазаа чаңгыс аай күрүне шылгалдаларының (ЕГЭ) белеткелиниң шынарын бедидер талазы-биле программаны хүлээп алган

  2015-2016 чылдарда боттандырар кризиске удур программа-биле школаларда өөреникчилерниң математика, орус дыл, физика болгаш информатикада ниити билииниң шынарын бедидер сорулганы салган. Ооң кол күүседикчилери - ТР-ниң Өөредилге болгаш эртем яамызы, Тываның кадрларның билиин эде белеткээр болгаш бедидер күрүне институду, өөредилгениң шынарынга үнелел бээр институт, национал школаны хөгжүдер институт болгаш өөредилге организациялары болур. 

 Программаның хемчеглеринде чаңгыс аай күрүне шылгалдаларының белеткелинче организастыг болгаш утка-технологтуг өскерилгелерни таарыштырар нормативтиг-эрге-хоойлу баазазын тургузары, профильдиг эртемнерниң башкыларының тестированиезинге болгаш кичээлдеринге экспертиза чорудары, оларның билиг-мергежилин бедидери, методиктиг дуза, өөреникчилерниң билиглеринге болгаш чаңгыстың ажылдарының түңнели-биле шынар мониторингизин, доозукчуларга консультациялар, курстар чорударын киирген.

 Республиканың Өөредилге яамызының үнелели-биле, математика болгаш орус дыл башкыларының профессионал белеткели чидиг айтырыг болуп артпышаан. Ооң-биле холбаштыр кризиске удур программада Тываның күрүне университединиң, Кызылдың педагогика колледжизиниң башкы мергежилдеринге өөредилге программаларынче «Математика талазы-биле түңнел аттестацияга өөреникчилерни белеткээриниң методиказы», «Орус дыл талазы-биле түңнел аттестацияга өөреникчилерни белеткээриниң методиказы» курстарны киирерин көрген. Доозукчу курстарның студентилери чаңгыс аай күрүне шылгалдаларының дужаанының түңнелдери-биле шылгараан школаларга стажировканы эртер. 

 Кризиске удур программаның кол чүүлдериниң сайгарылгазынга киришкен башкылаашкын хөй-ниитизиниң бодалы-биле алырга, чаңгыс аай күрүне шылгалдазының кудуку түңнелдериниң чылдагааннарын үезинде сайгарып, ооң чылдагаанын анализтевейн турарында. Өөредилге албан черлериниң деңнелинге программаның салдынган айтырыгларын шынарлыг шиитпирлээринге байдалды доктаамал хынаары, организастыг, кадрларның хандырылгазының талазы-биле хемчеглерни хүлээп алыры, чаңгыс аай күрүне шылгалдаларынга белеткел ажыл-чорудулгазының киржикчилеринге методиктиг болгаш психологтуг үделге. 

 Чаңгыс аай күрүне шылгалдаларының түңнелдери-биле шылгараан школаларны шылгалда түңнели-биле кудуку хууларлыг өске өөредилге организацияларының стажировка эрттирер шөлдери кылдыр тодарадыр. Ниитизи-биле, кризиске удур программа школаларның ажыл-чорудулгазында кол көргүзүглерниң чылдагаанын тодарадып, кол эртемнер талазы-биле чаңгыс аай күрүне шылгалдазынга өөреникчилерни белеткээриниң регион системазын сайзырадып, башкыларның методиктиг белеткелиниң база доозукчуларның түңнел аттестациязының түңнелдерин экижидер. 

 Шылгалда кампаниязының түңнелдери-биле орус дылга чаңгыс аай күрүне шылгалдазында Тываның өөреникчилериниң хөй кезии доктааткан 31 баллды эртип, ортумак демдекти алган. Эки көргүзүглерни ТР-ниң күрүне лицейи, Тываның республика лицей-интернады, ТР-ниң аграр лицейи, Кызылдың 1, 3, 7, 12 дугаарлыг школалары база 15 дугаар лицеи, Бай-Тайга, Кызыл, Бии-Хем кожууннарның школалары чедип алган. Орус дылга чаңгыс аай күрүне шылгалдазынга белеткелдиң кудуку деңнели 5 өөредилге черинде демдеглеттинген.

 Математикада чаңгыс аай күрүне шылгалдазының түңнелдери көңгүс өске. Республиканың 142 школаларының 38-зиниң доозукчулары чаңгыс аай күрүне шылгалдазының баазалыг деңнелиниң кудуку санын долузу-биле эрткен. Бии-Хем, Барыын-Хемчик база Чөөн-Хемчик кожууннарның доозукчуларының үштен хөй кезии тургускан баллды көвүдедип шыдаваан. Чаңгыс аай күрүне шылгалдазының профильдиг деңнелинде бедик баллдарны ТР-ниң күрүне лицеи, Барыын-Хемчик, Тере-Хөл кожууннарның база Ак-Довурактың школалары көргүскен. ТР-ниң агролицейи, школа-интернаттар, Кызыл, Эрзин, Таңды, Каа-Хем, Өвүр, Чөөн-Хемчик база Бии-Хем кожууннарның чамдык өөредилге албан черлери кудуку көргүзүглерлиг. 

  Доозукчу класстарда ажылдап турар башкыларның кадр составын анализтээри кризиске удур программаның база бир негелдези болган. Баш бурунгаар чоруткан хыналда башкыларның 43 хуузу I квалификация категориялыг, ол хирези кижи шуут категория чок, а чүгле 16 хуузу дээди категориялыг деп илереткен.