Тываның Баштыңы Тываже синтетиктиг наркотиктерни киир сөөртүрүн болдурбас хемчеглерни алырын негээн

Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оолдуң даргалаашкыны-биле Наркотиктерге удур комиссияның хуралынга Тываның девискээринге психотроптуг бүдүмелдерниң чаа хевирлерин нептередиринге удур ажыл-чорудулганың хемчеглерин сайгарып чугаалашкан.

Наркотиктерге удур демиселдиң федералдыг албанының дыңнадыы-биле, 2014 чылда Россияда синтетиктиг наркотиктерден 40 ажыг кижи өлген, 2 муң хире кижи когараан. 2010 чылда наркополицейжилер 500 килограмм наркотиктерниң чаа хевирлерин хавырган болза, ол сан-чурагай 2014 чылда 4 муң тонна четкен. Наркотиктиг, психотроптуг, дүрген дээштиг хоруглуг бүдүмелдерниң реестринче кирбээн психоактивтиг бүдүмелдерниң чаа хевирлери барык хүннүң чыгыы тыптып турарын специалистер демдеглээн. Ынчангаш 2015 чылдың февраль 4-те синтетиктиг болгаш өске-даа чаа дыка айыылдыг психоактивтиг бүдүмелдерни хоойлуга чөрүштүр садып-саарганы дээш кеземче харыысалгазын онаарын федералдыг хоойлужудулгада киирип, өскерилгени немээн.

Ындыг болзажок, байдал нарын болуп артпышаан: синтетиктиг наркотиктерниң көвүдээнинден оларны хавырары кожа регионнарда – Красноярск крайда 2 катап, Хакасияда 18 катап көвүдээн, наркодилерлер Тываже киирериниң оруктарын тургузар дээш оралдажыышкыннарны кылып турар.

Чижээлээрге,бо чылдың бирги кварталында республиканың наркоконтроль албаны регионда ажыглалды өөренип көөрү-биле эккел чыткан Кемероводан героинниң, Евроэвилелден синтетиктиг наркотиктерниң хөй эвес партияларын туткан. Тываның ИХЯ-зының 2015 чылдың 5 айының көргүзүглери-биле, наркотиктер-биле холбаалыг 267 (2014 чылда 250) кем-херек үүлгедиишкиннерин илереткен. 50 килограмм хавыртынган наркотиктиг бүдүмелдерниң колдуу-ла- чыдыг чашпан бөлүү. Тывада черлик үнген копопля шөлдерин узуткап турарындан, ол көргүзүг эрткен чылга деңнээрге 30 хуу эвээжээн.

Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол сайгарылга үезинде ТР-ниң ИХЯ болгаш ТР-ниң Наркоконтроль албанының республика девискээринде наркоүүлгедиглер, психотроптуг болгаш наркотиктиг бүдүмелдер саарылгазы-биле демисел ажылынга эки үнелелди берген: «Айыылдыг угланыышкыннарны чок кылыр дээш чорудуп турар ажыл-ижиңерни көрүп тур бис. Силерниң тускай сорулгалыг чорудуп турар ажылыңар дээш четтирдивис, ам наркотиктерни тарадырынга удур ажыл-чорудулганың чаа хемчеглерин сайгаржып, чаа эгелээшкиннериңерге деткимчени көргүзүп, дузалаарынга белен мен. Кол сорулга – санал-оналды шын тургузуп, ону сайгарылгаже киирери».

Тываның Баштыңы РФ-тиң иштики херектер сайыды Владимир Колокольцев база Тывада ИХЯ-ның баштыңы Александр Лобанов-биле дугурушканы езугаар орук-патруль албанының «Ак» стационарлыг пунктузун катап ажыдып, «Шивилиг» пунктузунда транспорт хыналдазының шынарын экижидип, наркотиктерни республикаже кииреринге моондакты тургузар деп айыткан. Оперативтиг байдалдың нарыыдап болурун кичээнгейге алгаш, Тываның Баштыңы оралакчызы Артур Монгалга «Ак» ОПА пунктузун дүрген тургузуп, дериирин онза хайгааралга алыр даалганы берген.

Кижиниң организминге наркотиктиг болгаш психоактивтиг салдарны чедирер тырттар таакпы холуксааларының дугайында айтырыг база комиссия хуралында көдүрүлген. Чурттуң өске регионнарында элээдилер болгаш аныяктар ортузунда элээн нептереңгей спайс, насвайс дээш, өске-даа холуксааларны садарын хораан. Ол бүдүмелдерни ажыглаан соонда кижи синтетиктиг наркотиктерже шилчиири билдингир.

Наркополицейжилерниң дыңнадыы-биле алырга, Ортаа Азия чурттарының даштыкы хамаатылары Тываже кижиниң кадыкшылынга онза айыылдыг, составында хайындырган чугай, өдек-мыяк, янзы-бүрү хоран үнүш аймаа кирген тырттар таакпылар садып-саарарын оралдашкан таварылгаларны туткан чижектер база бар.

Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол ындыг факт-барымдааларже кичээнгейни онза угландырып, херектерни судче киирип, хоойлу үрекчилерин Россия девискээринче катап кирер аргазы чок кылырын негээн. Кадык камгалал болгаш өөредилге органнарынга школачыларның наркотиктиг бүдүмелдер ажыглалынга экспресс-тесттерни калбаа-биле эрттирериниң аргаларын тып, уругларның болгаш элээдилерниң кадыкшылын болгаш амы-тынын камгалаар сорулга-биле тайылбыр ажылын идепкейжидер даалганы берген:

«Наркотиктиг бүдүмелдерни, жвачка, шарик хевирлиг холуксааларны ажыглаарга чүге чедирип болурун көргүзүг чижектерге тайылбырлаар. Муниципалдыг тургузуглар, школалар, өөредилге черлери наркотиктер дугайында, ону ажыглаарга, садып-саарарга кандыг харыысалгага онаажып болурунуң, өскелерниң хай-халавынга ажык-кончаа алыр бодалдыг наркодилерлерге моондакты тургузар дугайында чугаалаар. Ол улуг ажылды чылдырып турбайн, дораан эгелээр ужурлуг. Республикада байдал амдыызында чогумчалыг-дыр дээш, олурар үе чок.

Наркоконтроль албаны, эрге-хоойлу камгалаар органнар, Өөредилге, Кадык камгалал яамылары өске регионнарның ол талазы-биле арга-дуржулгазын өөренип, психоактивтиг бүдүмелдерниң, оларның аразында тырттар холуксааларның чаа хевирлерин тарадырынга удур демисел хемчеглерин: нормативтиг-эрге-хоойлу таарыштырылгазындан эгелээш, элээдилер болгаш аныяктар ортузунга чырыдыышкын ажыл-чорудулгазынга чедир санал-оналдарны дарый киирер».

Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол-биле РФ-те уруглар камгалаар бүрүн эргелиг төлээ Павел Астахов-биле июнь 26-да ужуражып, наркотиктиг бүдүмелдер даңзызынче кирбейн турар синтетиктиг тырттар холумактарны элээдилер болгаш аныяктар ортузунда ажыглап, тарадып турарынга сайгарылганы чорутканын сагындыраал.

"Кадыкшылды, кижини бүрүнү-биле чок кылыр наркотик ол-дур. Ындыг болзажок, ол айтырыг хоойлужудулга-биле таарыштыртынмаан. Павел Алексеевич-биле чаңгыс турушту илередип, хоойлуже чогуур өскерилгелерни киирер дээш, кады ажылдаар сорулгалыг бис. Массалыг информация чептектеринге амыдыралдың кадык овур-хевирин суртаалдаан болгаш наркоманияга удур профилактика айтырыгларынче кичээнгейни углаарын онаадым" – деп, Шолбан Валерьевич Кара-оол ынчан чугаалаан.

Июнь 26-да,Наркомания болгаш наркотиктерни хоойлуга чөрүштүр саарылга-биле демиселдиң бүгү-делегей хүнүнде, Тываның Баштыңы республиканың наркология диспансеринге чедип, «2013-2020 чылдарда ТР-ниң кадык камгалалының хөгжүлдези» күрүне программазы база 2014-2020 чылдарда ТР-ниң арагалаашкынга удур күрүне программазының боттаныышкыны-биле садып алганы 4 млн. рубль өртектиг «МАЭСТРО» деп газтыг хроматограф медицина дериг-херекселин көрген. Бо дериг-херексел аарыг кижиде синтетиктиг наркотиктерни тодарадып, экижиишкинин бадыткап, наркотиктиг бүдүмелдерден ойталаарының чадазын илередир аргалыг. Бо чылдың 5 айында 21065 химиктиг-токсиологтуг шинчилелдерни чоруткан.

Наркологтуг эмчи дузазын көргүзери-биле мобильдиг калбак ажыглалдың рентген болгаш чаа үениң УЗИ аппараттарын саткан. Дүрген дуза чедирериниң салбырында хораннар болгаш токсиннерден хан арыглаар плазмафереза аппаратты, аарыг кижиниң кол органнарының байдалын хайгаараар мониторларны, хөй ажыглалдыг оруннарны, шимчеп чоруур дефибрилляторну тургускан.

Реабилитация чорударынга «сенсорлуг өрээл» - арага болгаш наркотиктерден хамаарылгалыг кижини оон ойталаарынга психологтуг турушту дүрген болгаш шынарлыг оттурар комплекс база дериттинген.

«Ниитилелдиң эң-не чидиг айтырыының бизинде турар силер. Арагалаашкынның уржуундан кем-херекүүлгедиишкиннери болуп, арага болгаш наркотиктер кадыкшылды үреп, өг-бүледе социал чаагай эвес чорук арагага хамаарылгадан дээрзин эки билир силер. Ынчангаш Тываның келир үези, бистиң ажы-төлүвүс кандыг болуру силерниң тускай угланыышкынныг ажылыңардан хамааржыр дээрзин утпазыңарны дилеп тур мен» - деп,республиканың Баштыңы эмнелгеге чорааш, коллектив кежигүннеринге чагаан.

ТР-ниң кадык камгалал яамызы биле наркология албаны республиканың өөредилге черлеринге наркотиктерни нептередиринге удур демисел чорударының санал-оналдарын ажылдап кылыр даалганы берген. Республиканың кадык камгалал эргелелдериниң органнарынга республиканың чурттакчы чонунга наркологтуг дузаны экижидериниң талазы-биле аңгы-аңгы федералдыг программаларга идепкейлиг киржип, аарыг кижилерни эмнээриниң чаа арга-хевирлерин болгаш угланыышкыннарын, ооң иштинде күрүне-хуу эштежилгелерни киирип, нептередир даалганы база онааган.