Ырлары улам бедик ужугуп,чаңгыланзын!

В.Б.Серен – Кызыл кожууннуң методиктиг улусчу чогаадылга болгаш социал-культура ажыл-чорудулгазының төвү­нүң директору. Ол 1984 чылда Кызылдың уран чүүл училищезин улустуң хөгжүм херекселдериниң оркестриниң дирижеру деп мергежилдиг дооскан. Күш-ажылчы базымын өскен-төрээн Торгалыынга (Өвүр) уругларның хөгжүм школазынга башкылап, директорлап эгелээн. Удаткан чок ону Каа-Хем суурнуң «Мир» Культура бажыңы уран чүүл удуртукчузу кылдыр чалаан. Ол коллективке В.Б.Серен он ажыг чыл үре-түңнелдиг ажылдаан. Бодунга болгаш кады ажылдап турар эш-өөрүнге негелделиг, бедик харыысалгалыг, чогаадыкчы салым-чаяанныг удуртукчу дээрзи билдине берген. Ол –ТР-ниң культуразының алдарлыг ажылдакчызы. 1998 чылда ТР-ниң Культура яамызының уран чүүлүнүң лауреады, 2010 чылда РФ-тиң Культура яамызының Хүндүлел бижии-биле шаңнаткан.

Владимир Бүрбүевичини бис­тиң редакция чалап, номчукчуларывыска белек кыл­дыр оон интервьюну алган. Ону сонуургап номчуңар.

— Владимир Бүрбүевич, силер­ниң ада-иеңерни эки таныыр мен, олар база чогаадыкчы кижилер деп билир мен, ава-ачаңар ка­йызы-даа чогаалга сонуур­галдыг кижилер бол­гай, оларның шүлүктерин солунувус арыннарынга пар­лап-даа тур­ган бис. БүрбүБалчырович биле Соскармаа Түлүшовна хоочуннар эки-ле чурттап орар боор, аа?

—Ийе, кайызы-даа  пенсия­да, Кызыл хоорайда чурттап орар. Бүгү назынында кайызы-даа садыг шугумунга ажылдап келген улус. Аныяандан-на уран чүүлге, чогаалга сонуургалдыг. Ынчангаш амга чедир шүлүк бижиирин кагбааннар. Бистерге, ажы-төлүнге, уйнуктарынга өмек-дөмек болуп, дуза кадып, чагыг-сү­мезин берип чоруур. Чараш сөстерни оларга удаа-дараа чугаалавайн-даа чоруур болзумза, сеткилимден мөгейип, хүндүлеп чоруур мен. Кижиниң ада-иези дег эргим кижилер кайда боор. 

— Каа-Хем суурга дыка-ла хөй культура хемчеглерин эрттирип келген болгай силер. Оларның аразындан сеткилиңерни өөртүп артканы кайызы ирги?

— Шынап-ла, дыка-ла хөй чүүл­­дерни кылып келдивис. Клу­вувустуң ат-сураа-даа алгаан. Радио, телевидениеден дүшпейн-даа турган үелеривис хөй. Ол бүгүнүң аразындан сагыжымга өөрүнчүг болуп арткан бир улуг хемчег бар. Ол дээрге («Музыкальная ярмарка») хөгжүмнүг ярмарка-дыр. Ооң кол сорулгазы уругларга бижээн хөгжүм чогаалдарын, ырыларны нептередип, оларның нота­ларын чырыкче парлап үндүрери турган. Ынчангаш композиторлардан ырыларны, өске-даа хөгжүм чогаалдарын садып ап тургаш, мөөрейлерни эрттиргеш, түңне­лиде «Хөгжүмнүг хээлер» деп номну чырыкче үндүрдүвүс. Ынчан ындыг номнар шуут ховар турган. «Арыкчыгаш» деп уругларга бижиттинген ырлар ному база белен, чырыкче парлаары арткан.

1998 чылда «Тыва — бистиң өргээвис» фестивальга 2-ги черни алган болзувусса, 2003 чылда ол республика фес­­тивалынга тиилекчилер бо­луп, Гран-при шаңналынга төлептиг болуп, автомашинаны-даа алдывыс. Хор болгаш ансамбльдар конкурстары-даа, «Кнопочки баянные» деп баян уран чүүлүнүң мөөрейи-даа солун болуп эрткилээни сагыжымда артып калган.

— Ол клубту алдарлыг композитор Солаан Базыр-оолдуң ады-биле адаар дуга­йында санал, бодал силер­нии-ле болгай але?

— Ийе. Солаан Кыргысович Кызыл кожууннуң суурларынга ажылдап чораан. Каа-Хем суурже бис чалап эккеп алгаш, ооң-биле кады оюн-тоглаа көргүзүп, эргип-кезивээн черивис-даа чок деп болур. «Мени композитор деп езулуг үнелээн коллективим силер» дээр кижи. Ооң 60 харлаанынга тураскааткан кежээни симфониктиг оркестрни, ыраажыларны ча­лап алгаш, дыка-ла чараш кылдыр эрттирдивис. Ол чок апаарга, дыка-ла чоктанчыг болган. Салым-чаяанныг, улуг ком­­позиторувустуң адын мөңгежидери-биле ооң адын Каа-Хем суурнуң клувунга тыпсыр дугайында күзеливис бүтсүн дээш база кызып ажылдаан бис. Күзел бүткен. Клуб ооң адын төлептии-биле эдилеп келгени өөрүнчүг. Ындыг болур-даа ужурлуг.

— Владимир Бүрбү­евич, силерниң композитор са­лым-чаяаныңарның чонга билдинип келгенинге ТР-ниң алдарлыг артизи, чоннуң эң ынак артистериниң бирээзи Тамара Ондар (Саая) улуг салдар че­дирген деп бодаар мен, чөпшээрежир силер бе?

— Ындыг. Бир дугаар бижип алган ырым «Ат чок хемчигешти» (сөзү Николай Ооржактыы) ко­миссияже киирер дээш ырлап бээрин чаңгыс чер-чурттуг (+вүр) угбамдан дилээн мен. Анзат Куулар-биле иелээ комиссияга-даа, телевидениеге-даа ырлап каан­­нар. Чон аажок сонуургап хү­лээп алган. Ол чорук ыры, аялга чогаадырынче мени чалгынналдырган.

—Дыка хөй ырлар ном­нарының автору, тургузукчу болгай        силер. Композитор ажыл-чорудулгаңарның өзүп сайзыраарынга Ка­зань кон­серваториязынга өөредилге эрт­кениңер улуг салдар чедирген боор, аа?

— «Ат чок хемчигеш» биле «Дузааргакпай» деп ийи ырым­­ны, улуг хемчээлдиг концертимни дыңнаан комиссия соонда, А.Б.Чыргал-оол мени Казань консерваториязынче өөредип чоруткан. Аңаа Рафаил Нуриевич Белялов удур­тукчум турду. Ооң сүмези-биле фортепианога аялгаларны, тыва ырларга таарыштырган чогаалдарны бижидим. Сөөлүнде бир аялга бижип алырымга, «А.Б.Чыргал-оолга тураскаадып, бо аялгаңны чараш ыр кылып ал» деп башкым сүмелээн. Каникулда келгеш, Владимир Седипович Серен-оолга ужурашкаш, «Аялгалыг ак-көк Тывам» деп ырыны  Алексей Боктаевичиге тураскаадып бижээн мен. Ынчангаш А.Б.Чыргал-оол ком­по­­зитор болур салым-чолумга улуг рольду ойнаан деп санап чоруур мен.

— Бодуңарның өг-бүлеңерни база эки билир мен. +өңер ишти Полина Сергеевна эртем ажылдакчызы болгаш, бистиң солун арыннарынга чүүлдери удаа-дараа үнүп турар. Оглуңар хөгжүмге сонуургалдыг бе, азы авазын дөзеп эртемден болур ирги бе?

— Оглум Шораан Серен Р.Кенденбиль аттыг уругларның уран чүүл школазының фор­тепиано клазын дооскан. Школа соонда ТКУ-нуң тудуг-инженер факультедин дооскаш, ол-ла факультединге башкылап артып калган. Ам башкылавышаан, аспи­рантурада өөренип тур.

— Ава-ачазының кайызының-даа салым-чаяанын дөзеп алганы ол ышкажыл, эр хей!

Дыка хөй конкурстарга киржип, тиилеп-даа кел­диңер, тускай аян­ныг композиторапарган силер. Чогаадыкчы ажылыңарның 30 чыл ою болгай, чаа ырлар төрүттүнүп-ле тур боор аа, Владимир Бүрбүевич?

— Чаа ырларның ийи номун үндүрдүм. «Аялгалыг ак-көк Тывамда» улуг хемчээлдиг хөгжүм чогаалдары, хор, кан­тата, балладалар болгаш чер-чурт дугайында ырлар, «Буян-Бадыргы» деп үш кезектиг кантата, «Тыва Республика» деп кантата, эки турачыларга тураскааткан «Дуруяалар» деп баллада кирген. Ийи дугаар «Ырла-ла, чүрээм!» деп номда эстрада ырлары кирген.

— Силерниң дыка хөй ырларыңарны Кежиктиг Бадар­чыевич ырлап турар, ону чүнүң-биле тайылбырлап болур силер?

— Чаңгыс училищени дооскан. Шагдан тура бот-боттарывысты, аажы-чаңывысты эки билчир, кады эдержип чоруур болгаш ындыг. Оон аңгыда ол тулган дээн ыраажы ышкажыгай. Ырыны дыңнакчының, көрүк­­чүнүң сагыш-сеткилинге киир ырлап деп чүве амыр эвес. Кежиктиг Бадарчыевич ыры санын чоннуң ынак ырызы кылдыр хуулдуруп шыдаар. Ынчангаш бот-боттарывысты деткижип, мен ооң үнүн бодай аарак бижигилээр мен, а ол чонга чедирип ырлап чоруур.

— Юбилейлиг концерти­ңерни  манап тур бис, Владимир Бүрбүевич.

— Чогаадыкчы ажыл-чо­ру­­­­дулгамның 30 чылынга ту­раскааткан концертимни фев­раль төнчүледир театрга азы Улусчу чогаадылга бажыңынга чонумга бараалгадыр дээш бе­леткенип тур мен.

— Чедиишкиннерни кү­­зе­­дим. Концертиңерни со­нуур­­гап көөр бис — деп, байырлаштым.

Шынап-ла, бо биче сеткилдиг, хүндүлээчел, кайгамчык салым-чаяанныг аныяк кижиниңконцертин чон күзелдии-биле көөр дээрзи чугаажок. Владимир Серенни ада-иези топтуг, мөзү бүдүш­­­түг кылдыр өстүрүп каан. Ады алгып, хөй чараш ырларның автору, сураглыг композитор апаргаш-даа, Володяның аажы-чаңы өскерилбээн, чамдык чо­­гаадыкчы аныяктар дег, ат-алдардан бажы дескинип, «сылдысталбаан», чону дээш, оларны өөртүп, хей- аът киирип ажылдап чоруур. Ат-алдар, шаңнал-мактал анаа келбес, ол дээрге кызымаккай күш-ажылдың түңнели дээрзин ол эки билир. Буянныг үүле-херек муң катап эглип келир дээр болгай. Владимир Бүрбүевич Серенниң ырлары ам-даа бедик ужугуп, чаңгыланыр, улус-чону чоргаарланып, таалап, өөрүүр.

Светлана Балчыр.

"Шын" солун