20.01.2015
В.Б.Серен – Кызыл кожууннуң методиктиг улусчу чогаадылга болгаш социал-культура ажыл-чорудулгазының төвүнүң директору. Ол 1984 чылда Кызылдың уран чүүл училищезин улустуң хөгжүм херекселдериниң оркестриниң дирижеру деп мергежилдиг дооскан. Күш-ажылчы базымын өскен-төрээн Торгалыынга (Өвүр) уругларның хөгжүм школазынга башкылап, директорлап эгелээн. Удаткан чок ону Каа-Хем суурнуң «Мир» Культура бажыңы уран чүүл удуртукчузу кылдыр чалаан. Ол коллективке В.Б.Серен он ажыг чыл үре-түңнелдиг ажылдаан. Бодунга болгаш кады ажылдап турар эш-өөрүнге негелделиг, бедик харыысалгалыг, чогаадыкчы салым-чаяанныг удуртукчу дээрзи билдине берген. Ол –ТР-ниң культуразының алдарлыг ажылдакчызы. 1998 чылда ТР-ниң Культура яамызының уран чүүлүнүң лауреады, 2010 чылда РФ-тиң Культура яамызының Хүндүлел бижии-биле шаңнаткан.
Владимир Бүрбүевичини бистиң редакция чалап, номчукчуларывыска белек кылдыр оон интервьюну алган. Ону сонуургап номчуңар.
— Владимир Бүрбүевич, силерниң ада-иеңерни эки таныыр мен, олар база чогаадыкчы кижилер деп билир мен, ава-ачаңар кайызы-даа чогаалга сонуургалдыг кижилер болгай, оларның шүлүктерин солунувус арыннарынга парлап-даа турган бис. БүрбүБалчырович биле Соскармаа Түлүшовна хоочуннар эки-ле чурттап орар боор, аа?
—Ийе, кайызы-даа пенсияда, Кызыл хоорайда чурттап орар. Бүгү назынында кайызы-даа садыг шугумунга ажылдап келген улус. Аныяандан-на уран чүүлге, чогаалга сонуургалдыг. Ынчангаш амга чедир шүлүк бижиирин кагбааннар. Бистерге, ажы-төлүнге, уйнуктарынга өмек-дөмек болуп, дуза кадып, чагыг-сүмезин берип чоруур. Чараш сөстерни оларга удаа-дараа чугаалавайн-даа чоруур болзумза, сеткилимден мөгейип, хүндүлеп чоруур мен. Кижиниң ада-иези дег эргим кижилер кайда боор.
— Каа-Хем суурга дыка-ла хөй культура хемчеглерин эрттирип келген болгай силер. Оларның аразындан сеткилиңерни өөртүп артканы кайызы ирги?
— Шынап-ла, дыка-ла хөй чүүлдерни кылып келдивис. Клувувустуң ат-сураа-даа алгаан. Радио, телевидениеден дүшпейн-даа турган үелеривис хөй. Ол бүгүнүң аразындан сагыжымга өөрүнчүг болуп арткан бир улуг хемчег бар. Ол дээрге («Музыкальная ярмарка») хөгжүмнүг ярмарка-дыр. Ооң кол сорулгазы уругларга бижээн хөгжүм чогаалдарын, ырыларны нептередип, оларның ноталарын чырыкче парлап үндүрери турган. Ынчангаш композиторлардан ырыларны, өске-даа хөгжүм чогаалдарын садып ап тургаш, мөөрейлерни эрттиргеш, түңнелиде «Хөгжүмнүг хээлер» деп номну чырыкче үндүрдүвүс. Ынчан ындыг номнар шуут ховар турган. «Арыкчыгаш» деп уругларга бижиттинген ырлар ному база белен, чырыкче парлаары арткан.
1998 чылда «Тыва — бистиң өргээвис» фестивальга 2-ги черни алган болзувусса, 2003 чылда ол республика фестивалынга тиилекчилер болуп, Гран-при шаңналынга төлептиг болуп, автомашинаны-даа алдывыс. Хор болгаш ансамбльдар конкурстары-даа, «Кнопочки баянные» деп баян уран чүүлүнүң мөөрейи-даа солун болуп эрткилээни сагыжымда артып калган.
— Ол клубту алдарлыг композитор Солаан Базыр-оолдуң ады-биле адаар дугайында санал, бодал силернии-ле болгай але?
— Ийе. Солаан Кыргысович Кызыл кожууннуң суурларынга ажылдап чораан. Каа-Хем суурже бис чалап эккеп алгаш, ооң-биле кады оюн-тоглаа көргүзүп, эргип-кезивээн черивис-даа чок деп болур. «Мени композитор деп езулуг үнелээн коллективим силер» дээр кижи. Ооң 60 харлаанынга тураскааткан кежээни симфониктиг оркестрни, ыраажыларны чалап алгаш, дыка-ла чараш кылдыр эрттирдивис. Ол чок апаарга, дыка-ла чоктанчыг болган. Салым-чаяанныг, улуг композиторувустуң адын мөңгежидери-биле ооң адын Каа-Хем суурнуң клувунга тыпсыр дугайында күзеливис бүтсүн дээш база кызып ажылдаан бис. Күзел бүткен. Клуб ооң адын төлептии-биле эдилеп келгени өөрүнчүг. Ындыг болур-даа ужурлуг.
— Владимир Бүрбүевич, силерниң композитор салым-чаяаныңарның чонга билдинип келгенинге ТР-ниң алдарлыг артизи, чоннуң эң ынак артистериниң бирээзи Тамара Ондар (Саая) улуг салдар чедирген деп бодаар мен, чөпшээрежир силер бе?
— Ындыг. Бир дугаар бижип алган ырым «Ат чок хемчигешти» (сөзү Николай Ооржактыы) комиссияже киирер дээш ырлап бээрин чаңгыс чер-чурттуг (+вүр) угбамдан дилээн мен. Анзат Куулар-биле иелээ комиссияга-даа, телевидениеге-даа ырлап кааннар. Чон аажок сонуургап хүлээп алган. Ол чорук ыры, аялга чогаадырынче мени чалгынналдырган.
—Дыка хөй ырлар номнарының автору, тургузукчу болгай силер. Композитор ажыл-чорудулгаңарның өзүп сайзыраарынга Казань консерваториязынга өөредилге эрткениңер улуг салдар чедирген боор, аа?
— «Ат чок хемчигеш» биле «Дузааргакпай» деп ийи ырымны, улуг хемчээлдиг концертимни дыңнаан комиссия соонда, А.Б.Чыргал-оол мени Казань консерваториязынче өөредип чоруткан. Аңаа Рафаил Нуриевич Белялов удуртукчум турду. Ооң сүмези-биле фортепианога аялгаларны, тыва ырларга таарыштырган чогаалдарны бижидим. Сөөлүнде бир аялга бижип алырымга, «А.Б.Чыргал-оолга тураскаадып, бо аялгаңны чараш ыр кылып ал» деп башкым сүмелээн. Каникулда келгеш, Владимир Седипович Серен-оолга ужурашкаш, «Аялгалыг ак-көк Тывам» деп ырыны Алексей Боктаевичиге тураскаадып бижээн мен. Ынчангаш А.Б.Чыргал-оол композитор болур салым-чолумга улуг рольду ойнаан деп санап чоруур мен.
— Бодуңарның өг-бүлеңерни база эки билир мен. +өңер ишти Полина Сергеевна эртем ажылдакчызы болгаш, бистиң солун арыннарынга чүүлдери удаа-дараа үнүп турар. Оглуңар хөгжүмге сонуургалдыг бе, азы авазын дөзеп эртемден болур ирги бе?
— Оглум Шораан Серен Р.Кенденбиль аттыг уругларның уран чүүл школазының фортепиано клазын дооскан. Школа соонда ТКУ-нуң тудуг-инженер факультедин дооскаш, ол-ла факультединге башкылап артып калган. Ам башкылавышаан, аспирантурада өөренип тур.
— Ава-ачазының кайызының-даа салым-чаяанын дөзеп алганы ол ышкажыл, эр хей!
Дыка хөй конкурстарга киржип, тиилеп-даа келдиңер, тускай аянныг композиторапарган силер. Чогаадыкчы ажылыңарның 30 чыл ою болгай, чаа ырлар төрүттүнүп-ле тур боор аа, Владимир Бүрбүевич?
— Чаа ырларның ийи номун үндүрдүм. «Аялгалыг ак-көк Тывамда» улуг хемчээлдиг хөгжүм чогаалдары, хор, кантата, балладалар болгаш чер-чурт дугайында ырлар, «Буян-Бадыргы» деп үш кезектиг кантата, «Тыва Республика» деп кантата, эки турачыларга тураскааткан «Дуруяалар» деп баллада кирген. Ийи дугаар «Ырла-ла, чүрээм!» деп номда эстрада ырлары кирген.
— Силерниң дыка хөй ырларыңарны Кежиктиг Бадарчыевич ырлап турар, ону чүнүң-биле тайылбырлап болур силер?
— Чаңгыс училищени дооскан. Шагдан тура бот-боттарывысты, аажы-чаңывысты эки билчир, кады эдержип чоруур болгаш ындыг. Оон аңгыда ол тулган дээн ыраажы ышкажыгай. Ырыны дыңнакчының, көрүкчүнүң сагыш-сеткилинге киир ырлап деп чүве амыр эвес. Кежиктиг Бадарчыевич ыры санын чоннуң ынак ырызы кылдыр хуулдуруп шыдаар. Ынчангаш бот-боттарывысты деткижип, мен ооң үнүн бодай аарак бижигилээр мен, а ол чонга чедирип ырлап чоруур.
— Юбилейлиг концертиңерни манап тур бис, Владимир Бүрбүевич.
— Чогаадыкчы ажыл-чорудулгамның 30 чылынга тураскааткан концертимни февраль төнчүледир театрга азы Улусчу чогаадылга бажыңынга чонумга бараалгадыр дээш белеткенип тур мен.
— Чедиишкиннерни күзедим. Концертиңерни сонуургап көөр бис — деп, байырлаштым.
Шынап-ла, бо биче сеткилдиг, хүндүлээчел, кайгамчык салым-чаяанныг аныяк кижиниңконцертин чон күзелдии-биле көөр дээрзи чугаажок. Владимир Серенни ада-иези топтуг, мөзү бүдүштүг кылдыр өстүрүп каан. Ады алгып, хөй чараш ырларның автору, сураглыг композитор апаргаш-даа, Володяның аажы-чаңы өскерилбээн, чамдык чогаадыкчы аныяктар дег, ат-алдардан бажы дескинип, «сылдысталбаан», чону дээш, оларны өөртүп, хей- аът киирип ажылдап чоруур. Ат-алдар, шаңнал-мактал анаа келбес, ол дээрге кызымаккай күш-ажылдың түңнели дээрзин ол эки билир. Буянныг үүле-херек муң катап эглип келир дээр болгай. Владимир Бүрбүевич Серенниң ырлары ам-даа бедик ужугуп, чаңгыланыр, улус-чону чоргаарланып, таалап, өөрүүр.
Светлана Балчыр.
"Шын" солун