ТАР-ның ССРЭ-ге каттышкан үезинден бээр кандыг болуушкунну эң-не үнелеп сактыр-дыр силер?

Белек-Кыс Монгуш, Тыва национал школа хөгжүдер институттуң методизи:

— Yнелеп артканым, төөгүлүг болуушкун — 1991 чылда Тывага Далай-Лама башкының келгени. Ол үеде чон Совет Тываның 5 чылы стадионунга Башкының өөредиинге баар дээш, бот-боттары баскылажып турган-на болгай. Далай-Лама башкыны чоогундан көрүп алыр, азы чок болза, оода бир холунга дээп алыр дээн кижилер дыка-ла кызып турганнар. Сарыг шажынывыс оон бээр катап эглип келген, чон сүзүктүг апарган деп бодаар мен.

Кара-Хаан Кара-Сал, Москваның күрүне университединиң 3-кү курузунуң студентизи: 

— Мээң бодалым-биле, үнелеп билген чүүлүм дээрге, улуг күчү-күштүг күрүнениң составынче киргени. Чаа фермалар, бажыңнар, хоорайлар тыптып, улус-чон эртем-билиг чедип алыр аргалыг апарганы. Ада-чурттуң Улуг дайынының үезинде ССРЭ-ге дуза кылдыр ТАР улуг үлүг-хуузун киирип, хөй мал-маганны, идик-хепти чоруткан, эрес-дидим туруштуг, эки турачы шериглерни аъткарганын үнелеп сактыр чоруур мен.

Мерген Анай-оол, Улуг-Хем кожууннуң чагырга даргазы:

— Ындыг болуушкуннарның саны кайы хөй: тываларның саны совет үе дургузунда барык 3 катап өскени, тыва интеллигенцияның (эмчилер, башкылар, инженер-техниктиг ажылдакчылар, эртемденнер болгаш өскелер-даа) көстүп келгени, хоорай-суурларның туттунганы дээш-ле, санаарга дыка хөй. Совет үеде Тыва чүс-чүс чылдар иштинде эртер оруун он-он чылдар иштинде эрткен. Ооң ачызында тывалар эстип хайлы бербээн. Горбачевтуң эде тургустунуушкуну эвес болза, Тывага дыка хөй тудуглар, суурлар ам-даа хөгжүп туттунар турган. Ол хомуданчыг болуп арткан. Орус болгаш өске-даа нацияның специалистери ол үеде Тываның хөгжүлдезинге улуг үлүүн киирген. Ооң ачызында интернационалчы өг-бүлелер хөй турган, ындыг өг-бүлеге Россияның Маадыры Сергей Шойгу төрүттүнген. Ол база Урянхай-Тываның төөгүзүнде, Субудай маадырның соонда, чүс-чүс чылдарда артып калыр болуушкун-дур.

Андрей Ондар, сургуул:    

— Мен бодаарымга, 20 вектиң эгезинде Кыдатка синхай (Цинь династиязынга удур кыдат чоннуң революциязы) революциязы-дыр. Бир эвес ол револяция болбаан турган болза, бистиң Россия империязынга, ооң соонда ССРЭ-ниң составынга каттыжар аргавыс чок турган.

Эраст Хертек, хуу сайгарлыкчы:

— 1989 чылда 3 класс тургаш, авам-биле Москва чорааш, бир-ле дугаар негр кижини сонуургап көргеним уттундурбас болуп арткан. Коммунизм үезинде эки чурттап чораанымны, хлеб өртээниң 16-17 көпеек турганын, даай-авам меңээ дыштанылга үезинде 10 рубль берип каарга, ол элээн үр үе иштинде четчир турганын магадап сактыр-дыр мен.

Айнура Шалган белеткээн.

"Шын" солун