Шойгу деп атты эдилээри – улуг харыысалга

Кара-Хөл ортумак ниити билиг школазынга Күжүгет Серээевич Шойгунуң адын тывыскан байырлалдан фоторепортаж

Хиндиинде хир чок аяс хүн – сентябрьның 24. Бай-Тайга кожууннуң Дапсы-Аксы суур. Билдингир күрүне болгаш хөй-ниити ажылдакчызы, журналист, чогаалчы Күжүгет Серээевич Шойгунуң адын Кара-Хөл школазынга тыпсырының байырлалы эгелээринге белен. Кара-Хөл ортумак ниити билиг школазы    каас-шиник дериттинипкен хүндүлүг аалчыларын манап тур. Республика Наадымнарынга каш чыл улаштыр тиилекчи болуп келген хүрең-кызыл чараш хээлер, угулзалар-биле каастаан тыва өгнү школа даштында тип каан, а долгандыр бедик дагларны көөрге, байырлалды сонуургап, харап алган турганзыг.

Хенертен хөй чон хөлзеп, школа хериминиң даштынче шупту шуужупту. Кончуг чараш, бедик, кылаң кара машина-даа кээп доктаады. Оон хүндүлүг аалчылар — ТР-ниң Чазааның Даргазының оралакчызы А.П.Дамба-Хуурак, ТР-ниң Дээди Хуралының (парламентизиниң) даргазы К.Т.Даваа, ТР-ниң өөредилге болгаш эртем сайыдының оралакчызы В.М.Монгуш, ТР-ниң культура сайыдының оралакчызы М.С.Монгуш, Бай-Тайга кожуун чагыргазының даргазы Ч.Ш.Донгак, кожууннуң Төлээлекчилер хуралының даргазы К.И.Седип олар үнүп кээрге, ак хадак туткан тыва национал хептиг кыстар аяк шайы-биле уткуп алдылар.

Улаштыр байырлыг хөгжүм чаңгыланып турда, бөгүнгү байырлалга дорт хамаарылгалыг хүндүлүг аалчылар — Кызылдан эртемден Калин-оол Серээевич Күжүгет (К.С.Шойгунуң кады төрээн дуңмазы), Чадаанадан улуг уруу Светлана Күжүгетовна Шойгу-Санаа, кады төрээни Россияның болгаш Тываның алдарлыг башкызы Борбак Григорьевна оларны уткуп алган соонда, школа даштынга байырлал эгелей берди. Наадымга, Россия биле Тываның демнежилгезиниң 100 чылынга тураскааткан байырлалдарга найысылалга өске кожууннардан танцы бөлүктери-биле кады оюнун көргүскен Тээлиниң Н.Өлзей-оол аттыг Культура бажыңының хөй кижи киржикчилиг танцычылары уруглар, оолдар (удуртукчу башкызы Е.А.Чүлдүм)  чыылганнарга аян тутту.

Кара-Хөл ортумак школазының өөреникчилери, башкылары, ажылчыннары, ада-иелер, суурнуң чурттакчылары, аалчылар чыскаалыпты. Россияның болгаш Тываның Ыдык ырлары чаңгыланып үндү. Школа директору, Чогаадыкчы педагогика академиязының академиги, Россияның Школа директорларының чөвүлелиниң кежигүнү, Улусчу педагог, РФ-тиң ниити өөредилгезиниң хүндүлүг ажылдакчызы, ТывКУ-нуң аспирантызы А.Д.Иргит ырак-чооктан чыглып келген аалчыларынга өөрүп четтиргенин илереткеш, школаның төөгүзү-биле допчу таныштырып, ооң үндезилеттинип тургустунарынга улуг үлүг-хуузун киирген баштайгы өөреникчилерин, башкыларын адап  мөгейбишаан, байырлалды ажыттынган деп чарлады.

Байырлалдың бичии башкарыкчызы, 7-ги класстың өөреникчизи Шойгу Күжүгет (Чадаанада, Бай-Тайгада бичии Шойгулар эмгежок) школазын, башкыларын шүлүктеп алдаржыткаш, хүндүлүг аалчыларга сөстү берди.

ТР-ниң Чазааның Даргазының оралакчызы Анатолий Партизанович Дамба-Хуурак Чазак Баштыңының  болгаш бодунуң өмүнээзинден байыр чедиргеш, бо хүннерде Шолбан Валерьевич Москвада республиканың социал-экономиктиг хөгжүлдезинге хамаарышкан ажылдар кылып чоруп турарын тайылбырлады. Кара-Хөл ортумак школазынга Тываның сайзырал-хөгжүлдезинге улуг үлүг-хуузун киирген Кара-Хөлдүң алдарлыг оглу Күжүгет Серээевич Шойгунуң адын тыпсып турары-биле изиг байыр чедирип, бөгүнден эгелээш школа амыдыралының төөгүзүнде чаа арынны ажыдар, өөреникчилер болгаш башкылар хүндүлүг өгбезиниң адын төлептиг эдилээр дээрзинге бүзүрелин илетпишаан, төөгүлүг хүнде кара-хөлчүлерге «Эге школа — уруглар сады» 130 олуттуг өөредилге комплекизиниң тудуунга ажыглаар акшаның сертификадын школа директорунга тудусту. Оон аңгыда «Урянхай – Тыва» деп альбомну белекке берди. «Улуг чажытты байырлыг хүнде силер бүгүдеге ажыдайн: күрүне шаңналдарын башкыларга Шолбан Валерьевич боду тыпсыр. Силерге чедип келгеш ийикпе азы силерни Чазак Бажыңынче чалап алгаш тыпсыр» -- деп, Анатолий Партизанович чугаалаарга, адыш часкаашкыннары чаңгыланы берди.

ТР-ниң Дээди Хуралының даргазы Каң-оол Тимурович Даваа:

— Төөгүлүг болуушкунга коллегаларым депутаттар-биле киржип чедип келдивис. Күжүгет Серээевич Шойгунуң адын эдилээри – улуг хүндүткел, чоргаарал болгаш улуг харыысалга-дыр. Мындыг каас-чараш бойдус чурумалдыг черге онзагай кижилер төрүттүнмейн канчаар. Школаңарның музейинге киргеш, дыка-ла хөй алдарлыг чаңгыс чер-чурттугларлыг-дыр силер деп магададывыс. Оларның бирээзи – хөй талалыг салым-чаяанныг чогаадыкчы өгбевис Күжүгет Серээевич Шойгу. Ооң республикага чедирген ачы-буяны улуг, оглу РФ-тиң камгалал сайыды, Россияның Маадыры Сергей Күжүгетович Шойгуну адаарга-ла, четчир. Ол хүнден хүнче төрээн Тывазы дээш сагыш аарып чоруур. Күжүгет Серээевич боду мынча деп чугаалаар кижи: «Мээң эң эки кылып каан чүүлүм – мээң оглум». Шынап-ла, ол шын. Сергей Күжүгетович — РФ-тиң Президентизи В.В.Путинниң эң чоок кижизи. Ооң ачызында Владимир Владимирович Тывага каш-даа келген. 100 чылдың байырлалдарында база келгенин билир силер. «Тываның сайзыралы, Россияның алдары дээш!» деп, ол байыр чедирген болгай.

Кара-Хөлдүң чонунга чаа эрткен соңгулдаларга идепкейлиг киржилгези дээш «Чаңгыс демниг Россия» партиязының мурнундан өөрүп четтиргенивисти илередип тур бис. Байырлал-биле! Депутаттарның өмүээзинден школага проекторну белекке сөңнеп тур бис» — дээш, Каң-оол Тимурович улаштыр Дээди Хуралдың хүндүлүг бижиктерин эки ажылдыг башкыларга тывысты. Ол дээрге башкылар Орланмаа Сарыгларовна Иргит, Айлана Манган-ооловна Иргит, Зинада Калчан-ооловна Иргит, Валерия Шаловна Даржаа, Любовь Очур-ооловна Адыг олар-дыр.

ТР-ниң өөредилге болгаш эртем сайыдының хүндүлүг бижиктерин ооң оралакчызы В.М.Монгуш башкылар Долаана Борисовна Монгушка, Раиса Николаевна Күжүгетке, Чочагай Ивановна Күжүгетке, Аржаана Ивановна Хомушкуга болгаш өскелерге-даа тывысты.

Эң-не байырланчыг минута-даа келди. Кара-Хөл ортумак ниити билиг школазынга билдингир күрүне болгаш хөй-ниити ажылдакчызы, журналист, чогаалчы Күжүгет Серээевич Шойгунуң адын тывысканының бадыткалы – ооң хөрек чуруунуң болгаш мемориалдыг самбыразының көжегезин ажыдары-биле хүндүлүг аалчылар А.П.Дамба-Хууракты, К.С.Күжүгетти база школа директору А.Д.Иргитти, эң эки өөредилгелиг, идепкейжи өөреникчилер Шойгу Күжүгетти, Хеймер Хертекти чалапты. Байырлыг хөгжүм чаңгыланып үндү, диңмиттиг адыш часкаашкыннарынга үдеткен көжеге-даа ажыттынды. Тываның ховар оглу К.С.Шойгунуң хүлүмзүрээн овур-хевирин тураскаал самбырадан танып кагдывыс.

Байырлалдың башкарыкчызы 7-ги классчы Шойгу Күжүгет К.С.Шойгунуң кады төрээн дуңмазы, хүндүлүг аалчы  Калин-оол Серээевичиге сөстү дамчытты:

— Эргим чаңгыс чер-чурттугларым, эки хүннүң мендизи-биле!

Чаш төлдерниң карактары чырып, чоргаарланып, өөрүп турарын көргеш, сеткил-сагыжым дойлуп тур. Төрээн черивистиң школазынга акымның адын тыпсып турары – эң-не улуг хүндүткелдиң демдээ-дир. Ол дээш дыка-ла өөрүп тур мен. Акымның адын эдилээн кудумчу бар, Кызылда база бар. Бо чоокку хүннерде акым К.С.Шойгунуң национал культураның фондузу ажыттынды. Аңаа мен база  уруум эртемден Айлана Калиновна, дуңмаларым РФ-тиң камгалал сайыды Сергей Шойгу, Күрүне Думазының депутады Лариса Шойгу олар-биле ооң байырлыг ажыдыышкынынга кириштивис. Ол фонд чонга ачы-буянын көргүзе бээр дээрзи чугаажок. Кара-Хөл школазынга ачазының адын тывыскан байырлалга киришкеш, боттарының байыр чедирген чагаазын номчуп бээрин дуңмаларым Шойгулар дилээн чүве. Ам силер бүгүдеге оларның чагааларын номчуп бээрин чөпшээреп көрүңер – дээрге, чыылган хөй чоннуң бүгү кичээнгейи ында барды.

«Эргим өңнүктер! Школаңарның 75 чылдаан юбилйин таварыштыр мээң байыр чедириишкинимни хүлээп ап көрүңер. 75 чыл дээрге өөредилге черинге хамаарыштыр алырга, төөгүлүг уттундурбас үе-дир. Башкының ажыл-херээ кайы-даа шагда сагыш-сеткилден долу бердиниишкинни, доктаамал билиин бедидер чорукту негээр болгай. Мергежилиңерге бердингениңер, ону эки билириңер, сагыш-сеткилиңерниң чылыы, сагыш човангыр чорууңар болгаш кичээнгейиңер өөреникчилериңерниң чүү чүвеге судулуун илередиринге, салым-чаяанын ажыдарынга  дуза болуп чоруур. Бөгүн силерниң школа интеллектуалдыг культура төвү апарган, эртем-практиктиг конференцияларның идепкейлиг киржикчизи. Силерниң школаның берген билии, езу-чаңчылдары доозукчуларыңарга болгаш өөреникчилериңерге төрээн суурун сайзырадып-хөгжүдеринге  чугула херек дээрзи чугаажок.

Кара-Хөл ортумак ниити билиг школазынга ачамның адын тыпсып, тураскаал самбыраны ажыдып турары меңээ дыка-ла өөрүнчүг-дүр. Силер бүгүдеге сеткилимниң ханызындан өөрүп четтирдим. Школачы чылдарын эң-не чылыы-биле болгаш чүректиң ханызындан сактып чораан мээң ачамга  хүндүткелдиг мөгейиг тураскаалды тургусканыңар дээш четтирдим.

Силерге быжыг кадыкшылды, чаа-чаа тиилелгелерни күзедим, Андриян Дүмен-оолович, а башкыларга шыдамык чорукту, ажыл-херээнге чедиишкиннерни күзедим. Силерниң байлак арга-дуржулгаңар болгаш бедик билииңер өөреникчилериңерниң ажыл-херээнге төлептии-биле боттаныр болзун!

РФ-тиң камгалал сайыды, армия генералы Сергей ШОЙГУ».

Чагааны номчааш, К.С.Күжүгет дуңмазының улуг портредин белекке берди.

Чагаазы-биле кады Сергей Күжүгетович школа библиотеказынга Орус география ниитилелиниң эртем-шинчилел ажылдарының хөй номнарын, «Урянхай. Тыва дептер» деп чеди томнуг номнарын, а школаның мастерскаязынга беш улуг хааржак ишти янзы-бүрү дериг-херекселдерни (инструментилерни) чоруткан болду.                                                 

(Уланчылыг).

Светлана Балчыр.

"Шын" солун