Бүрүн эргелиг болурунга дузалаар

Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол республиканың Чазааның өмүнээзинден Шииткел күүселдезиниң федералдыг албанының эргелели-биле кады ажылдажылга дугайында дугуржулгага ат салган.

Ол дугуржулганы регионнуң удуртукчузу Кызыл хоорайда №1 эдип чазаар колониязынга барып чарган. Документиге ат салырының мурнунда Шолбан Кара-оол херек эрттирип турар бөлүк кижилерге мынча дээн: «Шииткел күүселдезиниң эргелели-биле дугуржулга чарып тур бис. Ооң сорулгазы — хосталган соонда силерниң ниитилелге ээп келгеш, ооң бүрүн эргелиг кежигүнү болурунга дузалаары. Биске эң кол чүүл — кем-херек үүлгедиишкиннериниң катаптаар чоруун болдурбазы». Тываның Баштыңы бо ажылды өске кижиге чүге дагзып кагбайн, бодунуң аңаа келгениниң чылдагаанын тайылбырлаан.

«Чардынган дугуржулгага бодум маңаа ат салгаш, бо дээрге чаңгыс удааның херээ эвес дээрзин бадыткап тур мен. Документини үш чыл дургузунда белеткеп келген. Аңгы-аңгы юридиктиг нормаларны болгаш негелделерни дугуржурунга дыка хөй үе эрткен. Хосталып чанып келгениңерниң соонда силерниң-биле кады төрээн черивиске кады чурттаар бис дээрзин барымдаалаан бис. Силерни чогумчалыг амыдыралче эглип келир, баш муңгаш, оон база херек үүлгедиишкининге чедирер орукче киирбес ындыг системаны тургузар ужурлуг бис.

Моон соңгаар алдагдал кылбазын, езулуг эр кижилер болурун — оор болгаш үптээшкин кылыр, кошкак кижилерни куду көөр чоруктардан чайлаарын силерден дилеп тур мен. Боттарының ажыг дери-биле мал өстүрүп турар малчыннарның мал-маганын оорлаар, боттарыңар-биле кады назы четпээн оолдарны кара-бажыңга олуртур чоруктарны соксадып көрүңер. Эзирип алгаш, өлүржүр чоруктуң когун үзер херек. Эвээш санныг чон-дур бис, ол дугайын кажан-даа утпайн, бот-боттарын, чоок кижилерин деткиир, төрээн булуңунга ынак болур херек. Республикада амыдырал эки талазынче өскерлип турар дээрзинге бүзүреңер, силерниң чонче чырык сеткил-хөөннүг ээп келириңер биске чугула болуп турар. Бистиң саналывысты хүлээп алырыңар, албазыңар — силерниң херээңер. Силерге уткуштур базым кылып тур бис, ону бодап, тургустунуп келген арганы ажыглаарын диледим».

Дугуржулгада дыка хөй чүүлдер кирген дээрзин Тываның Баштыңы чугаалаан. Чижээ, кожууннар делегацияларынга ийи айда бир катап колонияга кээп, частырыг кылгаш, херек эрттирип турар чаңгыс чер-чурттуглары-биле ужуражып, төрээн черинде амыдырал дугайында оларга таныштырып, концерт көргүзүп болурун чөпшээреп турар. Шииткел күүселдезиниң эргелели хуусаазы дооступ орар кижилерниң даңзызын кожууннар чагыргаларынче чогуур үезинде чорудар, оларның дугайында медээлерни бээр. «Келген кижиге кандыг дуза чедирип болурун силерниң чериңерге баш удур бодаар, чаңчыгарынга дузалажыр кылдыр ону киирген — деп, Шолбан Кара-оол тайылбырлаан. — Бо ажылга хөй-ниити организацияларын — ол-ла кожуун бүрүзүнде тургустунган Адалар чөвүлелин база киириштирер бис».

Тодаргай хемчеглерге Шолбан Кара-оол бо хүнде херектеннерниң ажылдап турары бүдүрүлгезин эде дериири деп санаан. Колонияда бүдүрүлге ажыл-чорудулгазы-биле танышкан соонда, Тываның Баштыңы дыка хөй чүүлдерни кичээнгейге алыры чугула деп демдеглээн. Бүдүрүлгени организастаанынга, шииттирген кижилерниң өөредилгезинге өскерилгелер херек деп, ол санаан. Дыка хөй чүүлдер эргижирээн.

Колонияда цехтерни эде тургузар, оларны чаа үениң дериг-херекселдери-биле хандырар херек деп, республика Баштыңы санап турар. Ол айтырыгны шиитпирлээриниң аргалары эргелелде бар, чижээ, удуртулга бизнес-төлевилелдерге грант талазы-биле деткимчени чүге көргүзүп болбас деп.

Шииткел күүселдезиниң эргелелиниң начальниги Владимир Бельмач чардынган дугуржулгага хамаарыштыр үнелел берип тура, хосталгаже үнген соонда шииттирген черинче катап эглип келбезиниң талазы-биле хөй ажылдар кылдынып турар дээрзин демдеглээн. Бо дугуржулга элээн делгем апарган, аңгы-аңгы яамылар болгаш албан черлери-биле, тус чер бот-башкарылга органнары-биле кады ажылдажылгага байдалдарны тургузуп турар.

Республика Баштыңының чалаанын езугаар №1 эдип чазаар колонияга келген буддизм философиязының доктору геше Лопсан Тубтен шииттиргеннерге чагыгларын берген болгаш чаагай күзээшкиннерни кылган. Ужуражылга дооступ турда Шолбан Кара-оол колонияның библиотеказынга белек кылдыр Сергей Шойгунуң «Тыва дептер» деп чеди томнуг номун, Ада-чурттуң Улуг дайынынга тыва шериглерниң киржилгезиниң дугайында номну, «Тываның уран чүүл эртинези» деп альбомну, а ол ышкаш Тывада Эр кижиниң ат-алдарының кодекизин  белекке берген.

Шолбан Кара-оол колонияның бүдүрүлге ажыл-чорудулгазы-биле танышкан, колонияның девискээринде ажыттынган православ шажынның хүрээзинге болгаш будданың хүрээзинге барып чораан.

Долаана Салчак.