Чоннуң кадыкшылы – чурттуң байлаа

Республиканың уруглар эмнелгези август айда 60 чылын демдеглеп турар. Ак халаттыг эмчилерге байырлалын таварыштыр Тываның Чазаа уруглар коллективинге акшалыг сертификаттарны берген. А ТР-ниң кадык камгалал сайыды Орлан Донгак байыр чедиргеш, хөй чылдарда үре-түңнелдиг ажылы дээш эмчи Долаана Ивановага, Анжелика Айнаровага, повар Елена Орловага, Галина Оюнга, чазаныкчы Валерий Самдармаага, эмчи сестразы Софья Туматка, статистика ажылдакчызы Саида Сатка, санитарка Салбак Ховалыгга, склад эргелекчизи Чечекмаа Ландыкка шаңналдарны тывыскан.

Аңаа улажып республиканың №1 эмнелгезиниң кол эмчизи Вячеслав Ховалыг чылыг сөстерни  дамчытты:«2014 чылда онзагай болуушкуннар, Россия биле Тываның демнежилгезиниң болгаш Кызыл хоорайның тургустунганының 100 чылы база республиканың уруглар эмнелгези 60 чылын демдеглеп турар. Кадык камгалал талазы-биле программаларны база бо уруглар эмнелгези өскелерден чыда калбайн, эки күүседип турар болгаш  эртем-билиг-биле шыырак чепсегленген, байлак арга-дуржулгалыг эмчилер хаара туттунган. Эмчи кижиниң кол-ла сорулгазы – аарыг улус эвээш, чонувустуң кадык-шыырак болурун чедип алыры болур. Эң-не харыысалгалыг болгаш чонга буян чедирер мергежилди шилип алган, быжыг тура-соруктуг, чоннуң кадыы дээш сагыш човап чоруур кижилер эмчилер-дир. Бичии уругларның кадык-чаагай чоруу дээш үлүг-хуузун киирип чоруур коллегаларымга байырлал таварыштыр сеткилимден чедиишкиннерни күзедим» — деп, ол чугаалаан.

Ол ышкаш  Дээди Хуралдың Аппарадының удуртукчузу Омак Ондар уруглар эмнелгезиниң ажылдакчыларынга байыр чедирип, эмчилер Лидия Ширшина, Людмила Вошкавцова, Виктор Хайжок, эмчи сестралары Таисия Астафьева, Светлана Сатка өөрүп четтириишкинниң бижиин болгаш шаңнал-макталды берген. Каас-шиник дериттинген «Арт-Центр» төвүнге уруглар эмнелгезиниң ажылдакчылары эмнелгениң хоочуннары-биле  шаңнал-макталды ап, солун концертти көргеннер.

Республиканың уруглар эмнелгезиниң кол эмчизи Оолак Монгуш байыр чедиргеннерге өөрүп четтиргенин илеретпишаан, ажылдап турар албан чериниң дугайында таныштырган.

Республиканың уруглар эмнелгезиниң 60 чылынга

Уруглар эмнелгезиниң төөгүзү

1930 чылда республиканың эмнелгези уруглар кадыынче кичээнгейни угландырып, дузазын көргүзүп эгелээн. Ол үеде улуг улус эмнээр салбырга бичии уругларга 8 орунну аңгылаан. 1948 чылда ооң саны 15 четкен, ынчаарга-даа ол дөмей-ле чедишпес турган. 1954 чылда күүсекчи эрге-чагырга болгаш депутаттар уругларны улуг улустан аңгы эмнээри-биле 50 оруннуг эмнелгени ажыдарын шиитпирлээннер. Тыва Автономнуг областың төвү Кызыл хоорайга уруглар эмнелгезиниң баштайгы бажыңын хем кыдыынга кылган. Ооң соонда Кызыл партизаннар кудумчузунда амгы «Азия төвүнүң» тураскаалы турар девискээрге турда,  Чүлдүм кудумчузунда хан кудар станцияның бажыңынче көжүрген. А 1971 чылда Ленин кудумчузунуң 13 дугаарлыг бажыңынче көшкен, амгы үеде ында хоорайның №1 уруглар поликлиниказы турар. 1974 чылда Ленин кудумчузунуң 24 дугаарлыг бажыңынче көшкен. 1985 чылдан бээр «Больничный городок» девискээринге келген.

1954 чылда республиканың уруглар эмнелгезин аңгылаптарга-ла, аарыг чаштарның саны кызырылган. Чүге дээрге, аңгы эмнээшкинни кылып эгелей бээрге, ооң түңнели көстүп келген. Ол үеде чаа тургустунган коллективти Надежда Михаиловна Радченко хүлээп алган. Республиканың ырак-чоок кожууннарында уругларга эмчи дузазын көргүзүп эгелээн үези ол. Чылдан чылче эмчи эртемниглер немежип, Россиядан Тываже хамааты эмчилерни хуваалда езугаар чорудуп турган. Баштайгы хамааты эмчилер: Н.И.Сизова, Г.И.Худящева, Л.И.Кабашева, Д.К.Королева, Г.Т.Дятлова, Л.И.Омарова, З.М.Родина  Тывага келгеш,  ырак-узак кожууннар кезип, уругларга эмчи дузазын көргүзүп эгелээн. Бир аалдан өске аалче дамчып чоруп турган аарыгларга удур ажылдарны чорудуп, хемчээн ап турган.

1960 чылдарның эгезинде уруглар эмнелгезинге сүт кухнязын ажыдып, уругларны чүгле эмнээр эвес, аъш-чем-биле хандырылгазын экижидип эгелээн. Республиканың кожууннарынга база ол сүт кухнязының салбырлары ажыттынгылаан. Бо ажылга баштайгы эргелекчи Л.Н.Антонованың үлүг-хуузу улуг.  1967 чылда эмнелге 80 оруннуг апарган. Ол-ла үеде өкпе аарыгларының салбыры ажыттынган, эргелекчизинге Л.Е.Абрамованы томуйлаан. Оон аңгыда 1 дугаар уруглар поликлиниказынга педиатр участоктарын тургускан. 1967 чылда 2 дугаар уруглар поликлиниказы ажыттынып турда, 6 педиатр участоктары немешкен.

1971 чылда ийи соматика салбырлары ажыттынган. 1969 чылдан эгелеп Ю.В.Карымов Москвага ординатура дооскаш келгеш, кол эмчиниң харыысалгалыг ажылын хүлээп алган. 1971-1974 чылдарда чонну туберкулез  аарыындан эмнээри-биле Балгазынга санаторийни ажыткан. 1974 чылдан эгелеп кол эмчизинге Юрий Васильевич томуйлаткан. 1990 чылда кызымак күш-ажылы дээш аңаа  «Тыва АССР-ниң алдарлыг эмчизи» атты тывыскан. Улуг-бичии чонга эмчи дузазын ол уйгу-чыдын чок көргүзүп келген.

1974 чылдан бээр уруглар эмнелгези 200 оруннуг апарган, немей 3 дугаар соматиканы ажыткан. Ол үеде кардиология, гастроэнтеролог болгаш 1978 чылдан эгелеп чаштарга 30 оруннуг патология салбырын тургускан.

1991-2008 чылдарда бо эмнелгени 17 чыл дургузунда  Виктор Павлович Хайжок удуртуп ажылдаан. Ол — 1990 чылдарның берге үелерин ажып эрткен байлак арга-дуржулгалыг эмчивис.

«2008 чылдан бээр республиканың уруглар эмнелгезин удуртуп эгелээн мен. «РФ-тиң кадык камгалалының тергиини», кадык камгалал адырында 17 чыл болган, анестезиолог-реаниматолог эмчи. Кол эмчи болуп ажылдааш, уругларның кадыкшылынче улуг кичээнгейни салып, бичии чаштарны аарыгдан камгалап,  хораар чоруун эвээжедир деп сорулганы салып алгаш, ажылдап чор мен.

Амгы үеде уруглар эмнелгезинде 59 эмчи эртемниглер бичии уругларның кадыкшылы дээш кызымаккай ажылдап турар, ооң иштинде дээди категорияның 41, бирги категорияның 4, ийиги категорияның 9 эмчизи бар. Ук эмнелгеде медицина эртемнериниң 4 кандидады бар: У.С.Ооржак, Л.К Шаравии, В.Х.Кашпык-оол, С.С.Сенди.  Ортумак эртемниглер 170 кижи, оларның 87-зи — дээди категорияның.

Республиканың уруглар эмнелгезиниң беш салбырында 222 орун бар. Амгы үении-биле кылган дериг-херекселдиг, 2 рентген аппарады, 4 УЗИ херекселин алган. 2010 чылда  эки ажылдыг эмнелгелерниң санынче кирген. Республиканың чаа өзүп орар бичии уругларынга диспансеризация ажылын чорудуп, кадык камгалал адырынга хамаарышкан программаларга киржип база «Кадыкшыл оруу» губернатор төлевилелин боттандырып, ырак кожууннарга чедип, уруг-дарыгның кадыкшылын быжыглаан» — деп, кол эмчи таныштырган.

Анисья ТЮЛЮШ.