Кымнар кандидаттар болганыл?

Соңгулдаларга уткуштур

Тус черниң парламентизинче чүткүп турар чеди партияның бежи херекке онаажып чораан кандидаттарын эрттирерин оралдашканнар.

Мурнуку чыыштың Дээди Хуралының соңгулдаларынга деңнээрге, бо чылын хоойлужудулга хуралынче чеди партия кордап турар. Оларның аразында — «Чаңгыс демниг Россия», «Чөптүг Россия», РФКП, «Россияның патриоттары», «Россияның коммунистери», РЛДП болгаш «РПР-Парнас» кирип турар. Киржикчилерниң санының өзүп турары политиктиг чижилгеге болгаш демократияны сайзырадырынга эки болуп турары билдингир. Бүрүн эргелери дооступ турар Хуралда чүгле ийи политиктиг күштер — «Чаңгыс демниг Россия» биле 2010 чылда парламентиге чүгле ийи депутат киирип алган «Чөптүг Россия» бар турган болгай.

Бо чылдың сентябрь 14-те соңгуурувус парламентиниң кандидаттары шынар талазы-биле кандыг составтыг болуп турарыл? Ол дугайын «ФедералПресс. Сибирь» агентилелдиң материалдарында бижээн.

Партияларның курлавырының кандыызы даңзыны бүрүткеп турар үеде-ле билдинип келген, кандидаттарның эрткен үеде кеземче херээнге онаажып чораанын хынаары кол негелде апарган. Россияның партияларының удуртукчулары чурттуң Президентизи-биле дугуржулга кылгаш, хоойлуга удур үүлгедиг кылып чораан кижилерни эрттирбес деп дугурушкан. Тывага амгы бүрүткел кампаниязы партияларның хөй кезии чүгле сөзүнге ээ болбаанын эвес, Президентини-даа, соңгукчуларны-даа мегелептер деп бодаанын илереткен.

Кандидаттарының шииттирип чораанынга хыналданы чеди партияның чүгле ийизи — «Чаңгыс демниг Россия» биле РЛДП чогумчалыг эрткен, оларның кандидаттарының аразында херекке онаажып чораан чаңгыс-даа кижи чок болган. А өске политиктиг партиялар ол шилилгени чогумчалыг эртип шыдаваан, ниитизи-биле 20 ажыг кижиниң допчу намдарлары РФ-тиң Кеземче кодекизиниң чүүлдери-биле (чамдыктары — чаңгыстан хөй) холбаалыг болган.

Мурнунда кеземчеге онаажып чораан кижилерни киирер талазы-биле «Чөптүг Россия» биле «РПР-Парнас» партиялар мурнуку одуругну ээлээннер, оларның даңзызында кеземчеге онаашкан 5-5 кижилер кирген болган. РФКП биле «Россияның патриоттарында» РФ-тиң КК-зы-биле херек кырында холбажып чораан дөрт-дөрт кижи кирген. «Россияның коммунистеринде» үш кижи  бар болган.

Кандыг-даа херек үүлгедип чораан — өлүрүүшкүнден болгаш бодунуң соңгукчуларының кадыкшылынга хора чедиргеннерден эгелээш үүрмек үүлгедиг кылып чорааннарга чедир кижи­лер ында бар. Чижээ, «парнасчыларның» удуртукчузу Владимир Орус-оол 90 чылдарда Кызыл кожууннуң баштыңы Бакулинни өлүрген деп каразыттырып турган, ол буруу бадыткаттынмаан, ынчалза-даа өске чүүл-биле — боо-чепсекти хоойлуга чөрүштүр кадагалааны дээш шииттирип чораан. Сураглыг өске кандидат Роман Монгуш — хөй удаа шииттирген кижи, аңаа хамаарыштыр чеди кеземче херээн оттурган, оларның үжү-биле шииттирип чораан. 2013 чылда Кызылдың хоорай хуралының соңгулдаларында шииттирип чораан эң хөй кандидаттар киирген партия база «Парнас» болган. Бодунуң ындыг кандидаттарының төөгүзүн чажырарын ол партия оралдажып база турган. Ындыг меге чорукту Россияның ТСК-зы буруу шапкан. «РПР-Парнас» партияның бүрүткеттингениниң дугайында дыңнадыг элээн каш айтырыгларны тывылдырган… Ооң кандидады РФ-тиң КК-зиниң 163 чүүлү-биле «Yптээшкин» дээш, 222 чүүл-биле «Боо-чепсек аймаан хоойлуга чөрүштүр садып алганы, дамчытканы, сатканы, шыгжааны, өскээр сөөрткени азы эдилээни дээш» шииттирген турган, шииткелдиң хуусаазы эртпээн. Ийиги кандидат РФ-тиң КК-зиниң 111 чүүлү-биле кадыкшылга хораны өжегээр чедиргени дээш шииттирген турган. Ындыг кижилер бүрүткел эртпес дээрзин биле тура партия чүге оларны даңзызынга кииргенил?» — деп, Россияның ТСК-ның даргазы Владимир Чуров элдепсинип айтырып турган.

Тываның Соңгулда комиссиязы бо чылын ИХЯ-дан кирген дыңнадыгның соонда «Чөптүг Россияның» кандидаттарының бүрүткеттинген даңзызындан ийи кижини уштур ужурга таварышкан. РФКП чоннуң ат-алдары болгаш арын-нүүрү деп атка төлептиг болурунче улусту кыйгырып турза-даа, ийи кандидадындан чарылган, «Россияның патриоттарының» даңзызындан үш кижини ап кагган.

«Россияның коммунистериниң» даңзызының бажынга тус черниң үш чурттакчызын киирип алган, олар наркополицейжилерниң учедунда кирген болгаш наркотик аймаан шыгжааны болгаш сатканы дээш кеземче харыысалгазынга онаажып чораан кижилер болган. Ындыг турбуже, соңгулдаларга киржиринден оларның чүгле бирээзин чайлаткан.

Элдептиг чүве чүл дээрге, бодунуң  хүрээлеңинде ындыг төлеп чок кижилерниң кире берген чылдагаанын чаңгыс-даа партияның чон мурнунга тайылбыр бербээни болур. Соңгукчуларны мегелээрин ол анаа-бир чүве деп санап өөрени бергеннери ол хире. Ынчалза-даа соңгулда комиссиязының кылганы бо «арыглаашкын» кеземче херээнге онаажып чораан кижилерни партийжи даңзыдан долузу-биле чайладырының магадылалы болбайн турар. Боттарының шииттирип чораанының дугайында шыны-биле айыткан кандидаттарның аттары соңгулда бюллетеньнеринде артып калган. Харын-даа бөдүүн партийжилер эвес, баштайгы одуругларны ээлеп турар. Чижээ,    үстүнде адаанывыс «парнасчылар» Владимир Орус-оол болгаш Роман Монгуш, «чөптүг российжи», мурнуку парламентиниң спикери турган, ийи чүүл-биле кеземче херээнге онаажып чораан Василий Оюн, ооң эжи, Чеди-Хөлдүң чагырыкчызы турган, хээли талазы-биле сурагжаан Николай Дартай-оол олар кирип турар.

Намдарында кара демдектиг кижилер бисти удуртурунга Тыва чөпшээрежир бе? Ол айтырыгга соңгукчулар сентябрь 14-те бадылаашкыннары-биле харыылаар.

«ФедералПресс.Сибирь» информация агентилели.