Ноябрь 1-де Тыва Республика Тыва дыл хүнүн демдеглээн. Республиканың Баштыңы Владислав Ховалыг бо онзагай хүнде чурттакчы чонга байыр чедиргеш, төрээн дылын кадагалап, сайзырадырын кыйгырган. Кызылга болуп эрткен «Тыва дыл – чоннуң өнчүзү» деп 10-гу шуулганның киржикчилери тыва дылды кадагалап, сайзырадырын сайгарган. Шуулган үезинде Национал литература шаңналдарын тыпсыр езулал болуп эрткен.
Владислав Ховалыг тыва чогаалдың тыва дылды эге хевиринде кадагалап арттырарынга улуг ужур-дузазын демдеглээн. «Бистиң республиканың шылгараңгай эртемденнериниң болгаш чогаал ажылдакчыларының кызымаккай чоруунуң ачызында бөгүн бистер төрээн дылывыстың бүгү-ле каас-чараш, байлаан магадап чоруур бис. Төрээн дылывысты хостуг номчуп, бижип, чугааланыр аргалыг болганывыска чоргаарланыр эргелиг бис. Тыва дылдың арыг-чаражын, бай байлаан ам-даа камнаар ужурлуг бис» - деп, ол тыва дылда байыр чедиргиишкиненде бижээн.
Регионда төрээн дылды кадагалап, хөгжүдер талазы-биле күрүне программазы боттанып турар, ооң ачызында Тыва дылды хөгжүдер стратегияны ажылдап кылган, элээн каш төлевилелдерни боттандырарынга чедирген дээрзин республика баштыңы сагындырган. Ында тыва дылды «Яндекса» сервизинче киирери, tuvan.ru деп онлайн очулдурукчуну ажылдаткан, «Тува 24» деп регионалдыг телеканалында тыва дылда медээлер дамчыдылгалары үнүп эгелээн.
Тыва Республиканың Чазааның Даргазының оралакчызының хүлээлгезин күүседип турар Алексей Сазан-оол «Тыва дыл – чоннуң өнчүзү» деп 10-гу шуулганның башкыларынга болгаш киржикчилеринге республика Баштыңының өмүнээзинден байырны чедирген. Тыва дылды башкылаарынга хөй чылдарны бараалгаткан башкыларның хууда үлүг-хуузу дээш күрүне шаңналдарын тывыскан.
Өөредилге адырында хөй чылдарда ак сеткилдиг ажылы дээш Тываның Республиканың Баштыңының Хүндүлел бижиктерин: Кызылдың 9 дугаар гимназиязының тыва дыл болгаш чогаал башкызы Ульяна Александровна Стал-оол, Кызылдың холушкак хевирниң 17 дугаар «Салгал» уруглар садының кижизидикчизи башкызы Донгак Анна Шириндивиевна Кызылдың 9 дугаар гимназиязының тыва дыл болгаш чогаал башкызы Сара Донгаковна Санчы оларны шаңнаан.
Дээди өөредилге системазында хөй чылдарда ак сеткилдиг ажылы дээш «Тыва Республиканың өөредилгезиниң алдарлыг ажылдакчызы» хүндүлүг атты Тываның күрүне университединиң тыва филология болгаш ниити дыл эртеми кафедразының доцентизи база Тыва Республика яамызының Национал школа хөгжүдер институдунуң директору Елена Мандан-ооловна Кууларга тывыскан.
Тыва Республиканың Барыын-Хемчик кожууннуң Кызыл-Мажалык суурнуң 1 дугаар школазының төрээн (тыва) дыл болгаш чогаал башкызы Ооржак Ай-Суу Сарыг-ооловнага Өөредилге адырында хөй чылдарда бердинген ажылы дээш Тыва Республиканың Өөредилге яамызының Өөрүп четтириишкинин тывыскан.
Национал литературлуг шаңналдар тыпсыр езулал-биле шуулган уламчылаан. Бо чылын шаңналче билдириишкиннерни октябрь 1-ден 27-ге чедир хүлээген. Бо чылын эң хөй — шаңналды доктааткан бүгү үе дургузунда рекордтуг санныг 22 чогаал киирген. Сөөлгү үш чыл дургузунда парлаттынган чогаалдар шаңналче кордаан.
Мөөрейге дараазында чогаалдар тиилээн:
- «Россияның болгаш Тыва Республиканың чоннарының мөзү-бүдүжүн болгаш чүдүлгезин кадагалап, хөгжүдеринге киирген үлүг-хуузу дээш» деп шаңналга – Күжүгет Мария Амын-ооловнаның «Дүңгүр ыры» деп чогаалы;
- «Тыва литератураның чаңчылдарын кадагалап, камныг сайзырадып, ону нептередиринге уран чечен очулганы хөгжүдеринге киирген үлүг-хуузу дээш» деп шаңналды – Ооржак Меңги Ногаан-ооловичиниң «Сеткилдерниң хөөннешкээ» деп чогаалы;
- «Тыва литератураның сайзыралынга аныяк чогаалчыларның киирген үлүг-хуузу дээш» деп шаңналды - Кол Эрес Николаевичиниң «Мөңге чаңгы» деп чогаалы;
- «Өзүп орар салгалды патриотчу болгаш интернационалчы хей-атка кижизидеринге киирген үлүг-хуузу, ол ышкаш тускай шериг операциязының маадырларының төөгүлүг сактыышкынын кадагалап арттырганы дээш» деп шаңналды – Вадим Окчааевич Чыкайның «Тываларның бирээзи мен» деп ажылы;
- «Уруглар литературазын хөгжүдеринге үлүг-хуузу дээш» деп шаңналды – Куулар Черлик-оол Чашкынмаевичиниң «Ала бызаа, алдын ховаган» чогаалы.
Тыва Республиканың Национал литературлуг шаңналының мөөрейи 2019 чылдан бээр чылдың-на эртип турар. Тыва дылга бижиттинген чогаалдар база өске чоннарның дылдарында бижээн чогаалдар очулгалары Премияже кордап киржип болур.