Тываның Чазааның октябрь 31-де ээлчег чок хуралынга 2026 болгаш 2027 база 2028 планныг чылдарда республика бюджединиң дугайында хоойлу төлевилелин сайгарып көргеш, бадылаан.
Республика Баштыңы Владислав Ховалыг документиге хамаарыштыр тайылбырны берип тура, чоокку үш чылда социал адырның чарыгдалдары мурнады боттандырар угланыышкын бооп хевээр артканын демдеглээн. Ооң-биле чергелештир Тываның экономиказы чылда ортумаа-биле 9 хуу өзүп, бедик темпини арттырган.
ТР-ниң Саң-хөө яамызының дыңнатканы-биле алырга, каттышкан бюджеттиң үндүрүг болгаш үндүрүгге хамаарышпас орулгалары ниитизи-биле 24 млрд 551 млн рубль болуп, 2025 чылдың деңнелинге деңнээрге, 21 хуу азы 4 млрд 195 млн. рубльге өскен. 2028 чылда ол хемчээл 29 млрд 187 млн рубль чедер ужурлуг. Республиканың бодунуң орулгалары 24 хуу азы 4 млрд 13 млн рубльге өзүп, 20 млрд 900 млн рубль чедер. 2025 чылда Тыва бодунуң орулгаларын 27 хууга өстүргени — Сибирьде эң эки өзүлде, а чуртта беш дугаар черде дээрзин демдеглезе чогуур.
Тывыш адырында каш улуг компанияларның үндүрүг дыштанылгалары доозулганындан, ол ышкаш чуртталга бажыңнарының тудуун улгаттырганындан боттуң орулгалары өскен. Оон аңгыда, эң кудуку шалыңны 20,7 хуу улгаттырарындан база “чарлыкта кирген” бюджет албан черлериниң ажылдакчыларының шалыңын 7,6 хуу өзеринден бюджетче немелде орулгалар кирер ужурлуг.
Республика 2026 чылда федералдыг бюджеттен 44 млрд. 539 млн. рубль саң-хөө деткимчезин алыр. Ында инфраструктура хөгжүлдезинче, социал программалар боттандырылгазынче, өөредилге, кадык камгалал болгаш өске-даа адырларже дотациялар, субсидиялар, субвениялар кирип турар.
2026 чылда республиканың бюджединиң ниити чарыгдалдары 65 млрд. 422 млн рубль кылдыр көрдүнген. Бюджет адырының ажылдакчылар шалыңынга, президентиниң «май» чарлыктарын болгаш хамаатыларның мурнунга социал хүлээлгелерни, ол ышкаш Тываның Баштыңының төлевилелдерин болгаш даалгаларын күүседиринче чарыгдалдар ол түңде кирип турар.
Күрүне программалары, ооң иштинде национал төлевилелдер шугуму-биле хемчеглерни боттандырарынче 60 млрд ажыг рубльди, азы шупту чарыгдалдарның 92 хуузун планнаан. Ол дээрге чурттакчы чонга төлевирлерниң 38 хевирин хаара туткан социал дуза программалары, онза байдалдардан камгалал, коммунал объектилер эде чаартылгазы, көдээ ажыл-агый бүдүрүкчүлерин деткиири, хөй-ниити транспорту-биле пассажирлер аргыштырылгазын организастаары, чиигелделиг ипотекаларга субсидиялар, хөй-ниити шөлдериниң чаагайжыдылгазы дээш, оон-даа өске.
Өөредилгеже 24 млрд. 216,6 млн. рубльди планнаан, 2025 чылга деңнээрге 3,4 млрд. хөй. Кадык камгалалынче акшаландырыышкын 5 млрд. рубль (882,1 млн. хөй), культураже – 1,4 млрд. рубль (+96,7 млн.). Күш-культура болгаш спортка 1 млрд. 617,2 млн. рубльди (+221 млн.), тускайлаан, а МИЧ-терни деткииринче – 101,7 млн.(+14,9млн.).
Тываның Чазаа РФ-тиң Бюджет кодекизи-биле доктааткан эң үстүкү түңге – 1 млрд.523 млн рубльга, азы чылдың орулгалыг хемчээлинден 10 хуу ашпас түңге республика бюджеди чедишпес кылдыр бадылаан.
Бюджет кодекизинде көрдүнген хуусаага дүүштүр — ноябрь 1-ден эртпейн, хоойлу төлевилелин сайгарар кылдыр Тываның Дээди Хуралынче киирген. Депутаттар документини сайгарып, дугурушкан эдилгелерни киирген соонда, ону бадылаптарга, 2026 чылдың январь 1-ден эгелеп күш кирген хоойлу апаар.