Тыва Республиканың Чазааның Даргазының оралакчызының хүлээлгезин күүседип турар Айдыс Сынааның удуртканы оруктарда айыыл чок чорук талазы-биле чазак комиссиязының кежигүннери, бо чылдың тос айында республиканың оруктарынга болган озал-ондактарның база айыыл-халаптарны болдурбас дээш кылган хемчеглерниң үре-түңнелдерин сайгарган хуралды эрттирген. Комиссия кежигүннери оруктуң айыыл чок чоруун бедидер сорулгалыг хемчеглерниң даңзызын ажылдап кылган.
Комиссия кежигүннери Тыва Республиканың ИХЯ-зының күрүнениң автоинспекция эргелелиниң бо чылдың тос айларында орук озал-ондактарынга анализти болгаш муниципалдыг тургузугларның орук озал-ондактарын эвээжедир дээш ап чоруткан хемчеглериниң дугайында дыңнадыгларын сайгарган. Тыва Республиканың Өөредилге яамызының төлээлери орук-транспорт озал-ондаанга уругларның кемдээшкиннерин болдурбас талазы-биле хемчеглер дугайында, а регионнуң Орук-транспорт комплекизиниң яамызы орук объектилеринге айыыл чок чорукту бедидеринче угланган «Амыдыралга инфраструктура» национал төлевилелдиң хемчеглериниң күүселдезин дыңнаткан.
2025 чылдың тос айларында айыыл-халаптарның саны 369-тан 465 чедип, 26 хуу өскен. Орук озал-ондаанга мөчээн болгаш кемдээн кижилер саны база көвүдээни демдеглеттинген. Эзирик чолаачыларның хайындан 31 кижи чок болган.
Озал-ондактың көвүдээниниң кол чылдагааны - эзирик, машина мунар эргези чок, азы машина мунар эргезин казыттырган, ол ышкаш машина башкарар стажы ийи чыл четпээн чолаачыларның хайында дээрзи демдеглеттинген. Ол ышкаш эзирик чадаг кижилер-биле айыыл-халаптар көвүдээн, ооң аңгыда чадаг кижилерни үстүрген, оон кемдеп-берттинген чоруктар база уруглар болгаш назы четпээннерниң киржилгези-биле орук-транспорт болуушкуннарының саны көвүдээн.
Дириг амытаннар-биле орук озал-ондактар саны база көвүдээнин комиссия кежигүннери демдеглээн. Бо чылдың тос айында 102 ындыг озал-ондак демдеглеттинген, ооң түңнелинде бир кижи өлген, 19 кижи янзы-бүрү аар кемдээшкиннерни алган. Дириг амытаннар киржилгези-биле эң хөй айыыл-халаптар Кызыл (22), Улуг-Хем (13), Бии-Хем (23), Тес-Хем (12), Чөөн-Хемчик (8), Таңды (9) кожууннарга болган. Малды кадат чок оъткарып салыпканы ындыг айыыл-халаптарга чылдагаан болган.
Республиканың орук-транспорт яамызы орук шимчээшкининиң айыыл чок чоруун бедидери-биле, 2025 чылдың бирги чартыында регионалдыг оруктарга 80 ажыг орук демдектерин тургускан, 182 дилиндек метр орукту дургаар херимнээн, 1446,00 км узун орук дургаар кол болгаш немелде демдектерни шыйган, 21 дилиндек метр орукта кылымал шаптараазыннарны чаткан, чадаг кижилер кежер черлерде демдектерни чаарткан, орук шимчээшкининиң чурумун хажыткан таварылгаларны фото- болгаш видеога бижидер 7 системаны садып, эптээн болгаш, өске-даа ажылдарны кылган.
«Тыва Республиканың транспорт системазын хөгжүдер» күрүне программазының «Орук шимчээшкининиң айыыл чок чоруун бедидери» иштики программа-биле бо чыл төнчүзүнге чедир Кызыл агломерациязында орук белдирлеринде болгаш чадаг кижилер эртер черлерде инженерлиг бөлүк хемчеглерни, ийи орук белдиринде светофорлар объектилерин тудары, чадаг кижилер кылаштап эртер ийи черге «Кыйгыртып алыр» светофорларны тургузары, кылымал дөстек черлерни кылыры, чадаг кижилер эртер 10 аңгы черге чырыдар дериг-херекселдерни тургузары планнаттынган. Оон аңгыда, Кызыл хоорайда чадаг кижилер эртер айыылдыг чеди орукка айыыл чок чоруктуң интеллектуалдыг системазын (чадаг кижилер эртер инновациялыг орук) киирери көрдүнген.
Отчеттуг үениң дургузунда Тыва Республиканың ИХЯ-зының Күрүнениң автоинспекциязының эргелели 71 хемчегни эрттирген, ооң иштинде «Калбак хыналдалар» база «Эзирик чолаачы» акциялар үезинде орук шимчээшкининиң чурумун хынаан база эзирик чолачыларны илереткен калбак хыналдаларны, ол ышкаш чадаг кижилерни камгалаар сорулгалыг «Кичээнгейлиг, чадаг кижи!» деп 11 рейдини чоруткан.
Чазак Дарганың оралакчызының хүлээлгезин күүседип турар Айдыс Сынаа кылдынган хемчеглерниң эвээжин сойгалап, оперативтиг байдалды экижидер дээш немелде хемчеглерни киирерин саналдаан. Ылаңгыя муниципалитеттерге профилактиктиг ажылды күштелдирер, ооң иштинде ОШААЧКИ инспекторларының киржилгези-биле чон чыыштарын эрттирер.
Өөредилге черлери элээдилер ортузунга уругларның кемдеп-бертинерин болдурбас дээн профилактика ажылын күштелдирип, ол ажылче ада-иелерни хаара тудар. Школа автобустары-биле уруглар аргыштырылгазынга айыыл чок чорукту Өөредилге яамызы хандырар ужурлуг.
Муниципалдыг тургузуглар малчыннар ортузунга, автомобиль оруктарының чоогунга мал-маганны кадат чокка салбас база малдарга чырып турар кожааларны шарыыр талазы-биле тайылбыр ажылын чорударын уламчылаар.
Федералдыг автоорук дургаар черлерлиг Бии-Хем, Кызыл, Улуг-Хем, Чөөн-Хемчик кожууннар чагыргалары кадат чок чоруур мал-маганны түр када кажаалаар черлерни тудар даалганы алган.
Оралакчызы дарга хүлээлгениң күүседикчизи чурттакчылыг черлер девискээрлеринге мал-маган үстүрген орук озал-ондактарын болдурбас дээш, чогуур ведомстволар хоорай иштинге малды тударын хораан нормативти гдокументини ажылдап кылырын дааскан.
Муниципалдыг административтиг комиссиялар Тыва Республиканың административтиг чурум үрээшкиннериниң дугайында хоойлунуң 5.3 чүүлү-биле мал-маган кадарарының дүрүмнерин хажыткан таварылгаларны илередир болгаш мал ээлерин харыысалгага онаар талазы-биле ажылды күштелдирер ужурлуг.
Комиссия кежигүннери хуралдың төнчүзүнде элээн каш саналдарны ажылдап кылгаш, оларны боттандырары-биле протоколче киирген.