Тываның чылыг-энергетика комплекизиниң болгаш чуртталга-коммунал адырының 2025-2026 чылдарның одалга сезонунда бүзүрелдиг ажылын хандырар дээш, 1000 ажыг ажылдарны үезинде доозар апаар. Тываның Одалга болгаш энергетика яамызы амыдырал-хандырылга объектилерин кышка удур белеткээриниң дугайында илеткелди республика Баштыңы Владислав Ховалыгга таныштырган.
Одалга болгаш энергетика яамызының дыңнатканы-биле алырга, июнь 17-ге чедир планнаттынган ажыл-чорудулганың 45-и бүрүнү-биле күүсеттинген. Чылыг-энергетика комплекизиниң, чуртталга-коммунал ажыл-агыйының база социал объектилерниң ниити белен чоруу 16 хуу. Адыр аайы-биле коммунал ачы-дуза чедирикчилериниң белен чоруунуң деңнели аңгы-аңгы. Чижээ «Россети Тываэнерго» АН кышка белеткел ажылдарының планын 56 хуу, Кызылдың ЧЭТ – 23 хуу, тус черлерде котельнаялар харыылап турар ТЭК-4 компания – 18 хуу, чедери берге чурттакчылыг черлерде автономнуг электростанцияларны хандырып турар “Дизель” КХН – 9 хуу күүседип алган.
Бир эвес "курлавыр хандырыкчылары" ниитизи-биле септелге ажылдарын график езугаар кылып турар болза, өске адырларда темп кошкак. Коммунал комплексте – планнаттынган ажылдарның 8 хуузу күүсеттинген. Социал адыр объектилеринде байдал база ындыг. Чижээ, Өөредилге, Күш-ажыл яамыларының шугуму-биле ажылдар чаа эгелээн. Кадык камгалал база Культура яамылары боттарының башкарылгазында албан черлерин чаа-ла белеткеп эгелээн. А Спорт яамызының удуртулгазы бодунуң объектилери 50 хуу беленин дыңнаткан.
Республиканың Баштыңы чылыг хандырылга бүдүрүлгелерин болгаш четкилерни белеткээринче онза кичээнгейни угландырган. Мында республиканың кожууннар төптеринде болгаш хоорайларда төпчүткен чылыг системаларында кылыр ажылдар хөй. Сөөлгү үш чылда Тываның эрге-чагыргазы оларны ажаап-тударының болгаш хандырарының аргаларын өскерткен. Бөгүн онза кичээнгейни үрелиишкиннерни дүрген чайладырынче эвес, а эргижирээн дериг-херекселдерни болгаш четкилерни чоорту солуурун планнаарынче угландырган. Ак-Довурак, Шагаан-Арыг, Чаа-Хөл база Хову-Аксының котельнаяларында септелге ажылдары эгелээн. Чайгы үеде чылыг четкилеринде 3,2 км ажыг хоорзаларны солууру-биле чер ажылдарынче кирген.
Тывада коммунал ачы-дузазынга төлевирлерниң төлеттинмейн турары нарын айтырыг болуп артпышаан. Хереглекчилерниң чылыг болгаш чырык энергиязы дээш ниити өрези 1,8 млрд. рубль четкен, ол доктаамал өзүп турар. Чижээ, апрельде ол хемчээл 33 млн. рубльге өскен. Ниити өрениң чартыындан хөйү чурттакчы чонннуң – 1,07 млрд. рубль. Коммунал ачы-дуза хандырыкчылары – Кызылдың ЧЭТ-тен эгелээш, суурлар котельнаялары болгаш автономнуг чырык станцияларынга чедир, регионнуң чырык берикчилери шупту оон когарап турар. Акша-хөреңгиниң чедишпезинден эвээш хемчээлдиг септелге ажылдары кылдынар апаар. А ооң өске уржуу чурттакчы чоннуң бодунга эглип кээр, өрениң кырынга чаа тариф-биле санаан өрелер немежир.
Бо хүннерде амыдырал-хандырылга системаларын кышка белеткээр кампанияның онзагай чүүлү – РФ-тиң Энергетика яамызының кииргени чаа чурум езугаар ону чорудары. Аңаа дүүштүр эрткен үш сезонну барымдаалап, хөй квартиралыг бажыңнарның одалга сезонунга белеткенир планын ажылдап кылыр харыысалганы хүлээндирген башкарыкчы компанияларның ролю улгаткан. Шупту илереттинген үрелиишкинерни чайладыр ажылдарны планче киирер. Хоорай азы суур чагыргазының чанында тускай комиссия кылдынган ажылдарның түңнелдерин хынап, объектиниң беленин бадыткаан паспортту бээр. Бир эвес бажың ээлеринден хомудалдар бар болза, паспортту бербес болгаш эрге-чагырга органнары башкарыкчы компания-биле сайгарылганы эгелээр.
Дагадынган объектилерин белеткээр харыысалгалыг кижилер салдынган сорулгаларын күүседип, шыңгыы торгаалдарга онаашпас боор деп, Владислав Ховалыг чугаалаан. Үе-даа, саң-хөө курлавырлары бар – республика кышка белеткелче ниитизи-биле 583 млн. рубльди тускайлаан. Ындыг-даа болза, чылыг-энергетика комплекизиниң, чуртталга-коммунал ажыл-агый бүдүрүлгелериниң база социал яамыларның удуртукчуларынга планнаттынган ажылдарның күүселдезин боттарының контролюнга алырын Тываның Баштыңы сүмелээн. Чоокку хонуктарда төпчүткен чылыг хандырылга системаларынга суг базыышкынының шенелделерин чорудар, ооң түңнелин көрүп соңгаарладып болбас септелге ажылдарынче кирер. Төптчүткен чылыг хандырылгалыг муниципалдыг тургузуглар удуртукчулары хыналда-хайгаарал органнарының төлээлери кирген комиссияларны тургузуп, олар боттары ажылды хайгаарап, чылыг хандырылга системазының база шупту инженер четкиниң ажылын хынап, белеткенинге демдекти салырын хандырар.