Тываның Баштыңы Владислав Ховалыгның республика девискээринге кем-херек үүлгедиишкиннерин чавырылдырар хемчеглерни калбартырынга чер-черлерге эрге-чагырга, хөй-ниити каттыжыышкыннары болгаш чоннуң демнежилгезин чедип алыр дээн даалгазын күүседири-биле, Тываның Баштыңының оралакчызының албан-хүлээлгезин күүседип турар Айдыс Сынаа республикада аарышкылыг айтырыгның бирээзи – арагалаашкынның база ооң хайындан болуп турар кемниг херектерни болдурбас дээш кандыг хемчеглерни алырын сайгарып чугаалажыр дээш чоннуң ат-алдарлыг оолдарын Тыва үндезин культура төвүнге чыгган. Республиканың күүсекчи эрге-чагыргазындан ажылдакчылар, Тываның Дээди Хуралының, Кызыл хоорайның Төлээлекчилер хуралының депутаттары, муниципалдыг тургузуглардан төлээлер, культура, спорт, өөредилге адырындан ажылдакчылар, хөй-ниити организацияларның удуртукчулары, шажын чүдүлге башкылары дээш, сагыш-сеткилинден аарып чоруур кижилер айтырыгның сайгарылгазынга киришкен.
Тываның Баштыңының оралакчызының албан-хүлээлгезин күүседип турар А. Сынаа ажыл хүнү эгелээр мурнунда, аңаа келген албан езунуң оперативтиг медээзин хөлзээшкин-биле ажыдар мен деп, чугаазын эгелээн. Эрткен чылын республикада хоойлуга чөрүштүр садып турган 80 тонна арага продукциязын хавырган. 2021 чылдан тура бүрүткеттинген кем-херек үүлгедиишкиннериниң саны 37 хуу, үптекчи халдаашкыннар 68 хуу, өлүрүүшкүннер 42 хуу, дагын катап херек үүлгедири 27 хуу, “эзирик” кем-херектер саны 25 кызырылган. Назы четпээннерниң кем-херек үүлгедиишкиннери 20 хуу эвээжээн. Бо сан-чурагайларның артында кижилерни салым-чолу, амы-тыны дээш доктаамал чоруткан ажылдың түңнелдери көстүп, ведомстволар аразында кады ажылдажылга бары бадыткаттынган.
Ындыг болзажок эрткен чылын республикада хоойлуга чөрүштүр садып турган 80 тонна арага продукциязын хавырган. Республикада хүннүң чыгыы араганың хайы-биле кем-херек үүлгедиишкиннери болуп турар. Өг-бүледе эң-не чоок кижилер болур ужурлуг улус – ашаа кадайын, кадайы ашаан бижектеп каар ийик бе, азы эш-өөр чыылган байырлалдар, куда-дой соонда чокшуп, согушкаш багай болуушкуннарга таваржы бээри чүден хомуданчыг. Бо чылдың январьда болган 9 өлүрүкчү херектиң 3-үн херээжен кижилер кылган! Кем-херектиң канчаар болганын истеп көөрге, ооң дөзү арагалаашкындан эгелээн болур. Бо мындыг дүвүренчиг байдалдан үнер дизе, шупту чүнү канчаар ужурлуг бис деп айтырыгны чыылганнар-биле сайгарган.
Тыва Республиканың Дээди Хуралының депутаттары Н. Чамбалдоо, Л.-Д. Куулар, Тываның улустуң хөөмейжилери И. Көшкендей, А. Барынмаа, Республиканың Олимпийжи курлавырлар спорт школазының директору Б. Бурбучук, республиканың Адалар чөвүлелиниң даргазы С. Монгуш, “Баштайгыларның шимчээшкини” бүгү-российжи шимчээшкинниң Тывада регионалдыг салбырының даргазы Э. Куулар, Тываның Камбы-Лама эргелелинден Буян башкы дээш, сөс алганнар чазык-чагырга черлери, хөй-ниити организациялары база чон бир доң-биле билчилгелиг кады ажылдаар болза, ынчан үре-түңнелдиг болурун саналдаан. Ылаңгыя чер-черлерге адалар чөвүлелдериниң ажылынче тус чер чагыргаларының удуртукчуларын киириштирер деп саналды чүүлдүгзүнүп хүлээп алганнар.
Тываның Баштыңының оралакчызы албан хүлээлгени күүседип турар Айдыс Сынаа ажык-чугаа утка-шынар талазы-биле ажыктыг болганын демдеглээн. Тыва эр кижиниң ыдык эдилели бижекке база тыва чоннуң улусчу ужур-чаңчылдарынга хамаарыштыр өөредилге-кижизидилгелиг элээн каш дамчыдылгаларны эрттирерин саналдаан. Ол ышкаш тываларның ук-төөгүзүнден сагып чорааны сүзүглелдиг чажыт билиглерин тарадып-нептередир төлевилелди ажылдап кылыр эгелекчи саналды киирген. Эр кижиниң сүлде-сүзүүн бедидер, чүгле өг-бүлезинге эвес, арат чонунга төлептиг аажы-чаңын, сүр-күчүзүн көргүзер. Улугну улуг, бичиини деп хүндүлеп чораан чараш чаңчылды кижи бүрүзүнге угаадыр. Тыва чоннуң ужур-чаңчылдарын кижизидилгениң таваа кылып алгаш, өзүп олурар салгалдан чолдуг эрни, бүдүштүг кысты кижизидип өстүрери бо хүннүң айтырыы деп чүвени көргүзер ажыл-хемчеглерниң дүүштүрүкчүзүнге Тыва төптүң директору И. Көшкендейни ол томуйлаан.
Ол ышкаш Айдыс Сынаа Маадырларның үези келген болганда, тускай шериг операциязынга киржип чораан езулуг эрлерни бо ажылдарже хаара тудуп, оларның эрес-дидим, маадырлыг, эрзиг мөзү-бүдүштүг үлегерин өскелерге таныштырып, улуг ажылды шупту кады чорударын дугурушкан. Ол сорулгаларны шиитпирлээри эрге-чагырганың шупту адырларындан шынарлыг болгаш үре-түңнелдиг кады ажылдажылганы негеп турарын ол база катап сагындырган. Арагалаашкынны болгаш кем-херек үүлгедиишкиннерин чок кылып, тайбың, тодуг-догаа, кадык амыдыралды тургузуп алган муниципалдыг тургузуглар Тываның Баштыңының эгелээни “Элээр суур” деп мөөрейиниң тускай акша шаңналдарын чылдың-на чаалап ап турарын база сагындырган.