Бөгүн Тываның найысылалында Улусчу чогаадылга бажыңынга Өг-бүле чылын доозуп, Россияда болгаш республикада Ада-чурт камгалакчызының чылын ажытканынга тураскааткан байырлыг хемчег болуп эрткен. Чалаттынган аалчыларның аразында Тываның үлегерлиг болгаш хөй ажы-төлдүг өг-бүлелери, «Россия Федерациязының Маадыр иези» аттың эдилекчизи Айнааш Ондар, ТШО киржикчилериниң өг-бүлезиниң кежигүннери, хөй-ниити организацияларының болгаш муниципалдыг тургузугларның төлээлери кирген.
Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг байырлыг хемчегни ажыдып тура, Тыва чаштарның төрүттүнери-биле мурнуку черде регион болуп артканын демдеглээн: эрткен чылын республикага 5600 чаштар төрүттүнген, оларның көвей кезии хөй ажы-төлдүг өг-бүлелерде. Чурттакчы чоннуң ортумак назы-хары-биле Россияда эң аныяк регионнарның бирээзи бооп турары - республикада демографтыг байдалдың онзагайында деп ол демдеглээн.
Тывада Өг-бүле чылында республикада өг-бүлелерни, ооң иштинде ТШО киржикчилериниң өг-бүлелерин, ол ышкаш хөй ажы-төлдүг, аныяк болгаш эвээш орулгалыг өг-бүлелерни деткииринче угланган хөй хемчеглерни эрттирген. Культура, спорт болгаш кадык камгалал албан черлериниң көвей кезии хөй ажы-төлдүг өг-бүлелерге ачы-дузаларны чедирип турар. Сайгарлыкчылар база деткимче хемчеглеринге каттыжып, аптекаларга, уруглар болгаш өөредилге төптеринге, эмчи клиникаларынга чиигелделерни көргүскеннер. Оон аңгыда, деткимчениң чаа хемчеглерин база киирген.
«Тускай шериг операциязының киржикчилериниң өг-бүлелеринче онза кичээнгейни салган – деп, Тываның Баштыңы демдеглээн. — Республиканың уруглар лагерьлеринге аңгы квота езугаар оларның ажы-төлүнге халас дыштанылганы организастаан. Бо чылдан эгелеп күрүне болгаш муниципалдыг уруглар садтарынга ажы-төлү барып турар ТШО киржикчилериниң өг-бүлелерин ада-ие төлевирлеринден шуут хостаан бис. Чаа өөредилге чылындан эгелеп, 5-тен 11-ги класстарга чедир өөреникчилерниң чемненир өртээнге база 1-ден 11-ги класска чедир хөй-ниити транспортунга чоруурунга чаңгыс катап чартык компенсацияны киирер бис. Хөй ажы-төлдүг өг-бүлелерге, инвалид ажы-төлдүг өг-бүлелерге, тускай шериг операция киржикчилериниң өг-бүлелеринге деткимче хемчеглерин калбартырын уламчылаар бис».
Ужуражылга үезинде тыва өг-бүлелерниң федералдыг деңнелде чедиишкиннерин база демдеглээн. Дамдыннарның өг-бүлези элээн каш салгалын төлээлеп, “Ол бистиң өг-бүлевистии” деп президент мөөрейиниң финалынче үнген. Демир Дамчаа биле Инга Монгуштуң өг-бүлези “Чылдың өг-бүлези” бүгү-российжи мөөрейге “Аныяк өг-бүле” деп бөлүкке тиилээннер. 2024 чылда Омак биле Марта Аптан-оолдар база Николай биле Валентина Монгуштарның өг-бүлелери «Ада-иениң алдары» орденниң медалы-биле шаңнатканнар. Тываның Баштыңы эрткен чылдың шупту чедиишкиннерин демдеглеп тура, өг-бүле дээш сагыш човаашкынның чугулазын онзалап, республикада өг-бүлелерге деткимчениң хөй аргаларын ам-даа уламчылаарын айыткан:
«Өг-бүле чылы Тиилелгениң адынга, Ада-чуртунга ынакшылы болгаш шынчы чоруунга, Россияның болгаш Тываның маадырларының маадырлыг чоруунга, чонувустуң эң-не эки чаңчылдарынга ажы-төлдү кижизидеринге биске улуг идигни бээр Россияда болгаш Тывада Ада-чурт камгалакчызының чылынга эстафетаны дамчыткан! Өг-бүле чылын хаап тура, дараазында беш чылда база уламчылаарын саналдап тур мен. Бо чылын эгелээн “Өг-бүле” деп федералдыг национал төлевилелдиң кезии болур “Өг-бүлениң беш чылы” деп чаа регионалдыг төлевилелди чарлап тур мен» - деп, ол дооскан.
Өг-бүле чылының байырлыг хаашкынында республиканың кожууннарындан база Кызыл хоорайдан тулган дээн өг-бүлелерге шаңналдар тыпсыр езулалды эрттирген. «Тыва Республиканың Маадыр иези» күрүне шаңналын өөнүң ээзи-биле кады 10 ажы-төлдү өстүрүп чоруур Инга Владимировна Монгушка тывыскан.
Ол хүн шаңнал алганнарның аразында, өг-бүлениң езу-чаңчылдарын болгаш үнелиг чүүлдерин быжыглап база кадагалап арттырынга үлүг-хуузу дээш Тываның Баштыңының Өөрүп четтириишкин бижии-биле шаңнаткан өг-бүлелер база бар:
Айвар Маадыр-оолович биле Анзат Викторовна Андреевтер өг-бүле туткаш, 38 чыл кады чурттаан. 7 ажы-төлдү кижизидип өстүрген өг-бүле – “Чылдың өг-бүлези” бүгү-российжи конкурстуң регионалдыг чадазында “Алдын өг-бүле” номинацияга тиилээн.
Азиат Дадар-оолович биле Ирина Евгеньевна Монгуштарның өг-бүлези. Өг-бүлениң эр ээзи 2014 чылдан бээр шериг албанныг, амгы үеде ТШО зоназында Ада-чурттуң мурнунда дайынчы хүлээлгезин күүседип турар. Өөнүң херээжен ээзи – Тываның Улучу фронтузунуң волонтеру, идепкейлиг амыдыралчы болгаш хамааты туруштуг.
Беш ажы-төлдүг Григорий Иванович биле Елена Сергеевна Кудряцевтерниң өг-бүлези – “Чылдың өг-бүлези” бүгү-российжи конкустуң регионалдыг чадазында “Хөй ажы-төлдүг өг-бүле” номинацияга тиилээн.
Вадим Владимирович биле Алдын Кечиловна Хомушкуларның өг-бүлези. Бо өг-бүле Кызыл хоорайда дыка хөй социал, чогаадыкчы төлевилелдерниң инициатору болгаш киржикчилери, хамааты идепкейжи туружун көргүзүп, волонтер болгаш ачы-буян ажыл-чорудулгазын чорудуп турар. “Ук-дөзү-биле быжыг өг-бүле” деп фестивальда чыл санында киржип чоруур, Россияда Өг-бүле чылынга тураскааткан “Тараа дою” этно-культурлуг фестивальдың “Чиңге-тарааны база арбай далганын белеткээринге шылгараан өг-бүле” деп номинацияга тиилээш, лаурет атты алганнар.
Дөрт ажы-төлдү кижизидип өстүрүп чоруур Янтарь Чигжитович биле Чойгана Камаевна Ооржактарның өг-бүлези. Ооржактарның өг-бүлези – ажы-төлдүң кадыкшылы, өөредилгези, мага-бот болгаш сагыш-сеткил сайзыралы дээш чогуур сагыш човаашкынны хандырып, амыдыралдың кадык овур-хевири-биле чурттап, өг-бүлени быжыглаарынга база ажы-төлдү кижизидеринге үлегер-чижекти берип чоруур социал харыысалгалыг өг-бүле.
Тываның билдингир чогаадыкчы коллективтериниң база алдарлыг артистериниң концерт программазы-биле байырлал доозулган. Улусчу Чогаадылга бажыңының фойезинге республикада Өг-бүле чылының кол болуушкуннарын көргүскен фоточуруктар делгелгези хөйнүң сонуургалын хаара туткан.
2024 чылда Өг-бүлениң үнелиг чүүлдерин быжыглаарынче угланган чаа “Өг-бүле” национал төлевилелдиң боттанылгазы 2024 чылдан эгелээн. 2025 чылдың январь 1-ден бүгү чуртта болгаш Тывада өг-бүлениң хереглелдерин өөренип көрген, база оларның негелделерин деткииринге таарыштырган хемчеглерлиг чаа инициативаларны боттандырып эгелээн.