Аас-кежиктиң хүнү

Июль 2-де Кызыл кожууннуң Каа-Хем суурунга өскүс уругларга ийи-ийи квартиралыг он ийи чуртталга бажыңнарының дүлгүүрүн тыпсырының байырлыг езулалы болган.

Ол езулал аажок байырлыг байдалга, тудугжуларның, Кызыл кожууннуң болгаш Каа-Хем суурнуң чагыргаларының удуртукчуларының киржилгези-биле болуп эрткен. Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол ол байырлалдың хүндүлүг киржикчизи болган, чуртталга бажыңнарын алыр уруглар ону диңмиттиг «ура»-биле уткааннар. Өңнүг шарлар, белектер--бажың эт-херекселдери… дээш, чүү чок дээр! Өөрүшкүнүң карак чажы база эвээш эвес болган. «Мурнунда чүнү-даа канчаар аайын тыппайн ыглап турган мен, ам бөгүн өөрүшкүнүң карак чажын төктүп тур. Аас-кежиктиг кижи-дир мен, ол дээш силерге өөрүп четтирдим!»--деп, Алдынай Кюжюгет чугаалаан.

Туттунган бажыңнарның шынарын ынаар көжер чурттакчы Леонид Симонов тергиин эки деп үнелээн. «Бажыңнарны улуг өртектиг доорбаш ыяштан кылган-дыр. Ол дыка чылыг болгаш чурттаарынга черле таарымчалыг. Чурттаар чер бар болганда сагыш човаар чүве чок, ам ооң чанынга өзүмнер тарыыр мен, оон ажылдаар-ла, ажылдаар херек. № 4 профтехучилище дооскан тудугжу-электрик кижи мен. Ам ажылдап, эжиктер салып турар мен. Чаа бажың алганымның байырлалынче эш-өөрүмнү, төрелдеримни чалаар мен» —деп, ол чугаалаан.

«Чугаалаар сөстер тыппас-тыр мен. Биске ындыг бажыңнарны тудуп бергени дээш Шолбан Валерьевичиге өөрүп четтирдим. Курлак чедир мөгейдим. Удавас гараж, чунар-бажың тудуп эгелээр бис. Амыдыралды чаа черге чаазы-биле эгелээр бис. Огород база тарыыр бис» — деп, Тамара Хомушку чугаалаан.

Өөрүшкүлүг чурттакчылар бот-боттарынга байыр чедиржип, ыыткыр үн-биле ырлажып турганнар. Чамдык оолдар сценадан чүве чугаалаарындан эпчоксунганнар, ынчалза-даа Тываның Баштыңын кады чурукка тырттырып алырынче чалааннар. Ол аңаа удурланмаан. Ынчан оолдар, кыстар Шолбан Кара-оолду үглеп келгеннер. Шупту чурукка тырттырганнар, бир аныяк херээжен кижи 8 айлыг оглун Чазак Даргазынга тудускаш, тырттырып алган. Ол бичии төл оюнчук эвес хемчеглер болуп турарын билген чүве дег, аажок топтуг болгаш шыңгыы көрүштүг болган.

Чыылганнарның мурнунга чүве чугаалааш, республика удуртукчузу Каа-Хем суурда чурттап турар кижилерге аайлашкан дээрзин демдеглээн, чүге дээрге 7 муң көрүкчү кирер спорт-культура комплекизи ында туттунуп турар. Ол кыш-чай чок ажылдаар. Делегейге ат-сураглыг кижилерниң киржилгези-биле аңаа улуг-улуг культура хемчеглери болур. «Төп дээрге Кызылдың Кочетов кудумчузу эвес, төп дээрге силерниң сууруңар апаар ышкажыл» — деп, Шолбан Кара-оол баштактанган. 

Кызыл кожууннуң чагырга даргазы Валентин Енданның, Каа-Хем суурнуң баштыңы Юрий Ананьинниң күжениишкинниг ажылдаанын Чазак Даргазы демдеглээн. Эки шынарлыг ажылы дээш өөрүп четтиргенин регионнуң удуртукчузу тудуг компаниязының удуртукчузу Юрий Якушевке илергейлээн.

«2007 чылдан эгелеп, аргалар тургустунуп келирге-ле, өскүс уругларга бажыңнарны тудуп эгелээн бис — деп, Шолбан Кара-оол чугаалан. — Өскүстер дээрге салым-хууга кызагдаткан кижилер-дир, оларда чуртталга шөлүн тудуп алыр арга кайын турар. Чаа бажыңнарже көжер деп турар кижилер шуптузу мында турда улуг дилег кылыр бодап тур мен. Тудуп берген оран-савага хумагалыг болуп көрүңер, тудугжуларның ажылын, бистиң күжениишкиннеривисти хүндүлеңер. 2007 чылда улуг күш  үндүрүп тургаш, Энергетиктер кудумчузунда бажыңнарны социал хөлези езугаар өскүс уругларга берген бис, оларның кожаларындан чурттакчылар арагалаар-дыр деп, хомудалдар ам кирип эгелээни дыка хомуданчыг-дыр.  Силерни ындыг эвес боор деп бодап тур мен, амыдыралдың бергезин көрген улус ышкажыңаржыл».

Бо чылын өскүс 300 уругну чуртталга бажыңы-биле хандырар дээрзин Шолбан Кара-оол дыңнаткан. Мындыг ажыл-иш кошкавас. Бажың тудар акша-хөреңгини камгалап алыр ажылын эрге-чагыргалар уламчылаар. Керээлиг организациялар-биле база эки ажылдаар херек. Юрий Якушевтиң организациязы өскүстерге бажыңнарны шалыпкын туткан болгай, ону салбас ужурлуг бис. «Езу барымдаалап туткан херээ чок. Бажыңнарны шынарлыг кылдыр, аңаа олурган өскүстер ооң четпестерин чайладыр дээш баш аарып кылаштавас кылдыр тудар херек — деп, Шолбан Кара-оол уламчылаан.—Каа-Хем суурда туттунган бажыңнарны үлегерлиг деп болур. Мында орар Юрий Георгиевич Якушевке өөрүп четириишкинни илередир херек, ол тускай стандартты чогаадып кылган-дыр, моон соңгаар-даа туттунар өскүстер бажыңынга ону ажыглар бис» — деп, республиканың удуртукчузу уламчылаан.