Байырлал бүдүүзүнде күрүне шаңналдары

Тываның 20 ажыг чурттакчыларынга күш-ажылчы болгаш хөй-ниитичи ачы-хавыяазы дээш республиканың күрүне шаңналдарын тывыскан.

Бедик шаңналдарны Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол Россияның хүнүнүң бүдүүзүнде байырлыг байдалга тывыскан. Шаңнатканнарның аразында аңгы-аңгы мергежилдиг кижилер: эртемденнер, башкылар, албан-хаакчыттар, судьялар, күрүне менеджментизиниң төлээлери, чогаалчылар, культура ажылдакчылары, тудугжулар, сайгарлыкчылар, кооператорлар, малчыннар, энергетиктер бар. Оларны чаңгыс чүткүл каттыштырып турар, ол дээрге «Улуг Россияның кезии болур бодунуң төрээн булуңунга ынакшыл-дыр. Ол күзел мергежилинге тергиин болурунга, болуушкуннарның төвүнге турарынга, республиканың болгаш бүгү чурттуң чечектелиишкининге идиг берип турар» — деп, Чазак Даргазы, шаңналды тыпсып тура, демдеглээн.

«1990 чылдың июнь 12-де Россия чаартылганың, демократтыг күрүнени тургузарының оруун шилип алган, ол угланыышкынга шынчы болуп артпышаан — деп, Шолбан Кара-оол уламчылаан. — Оон бээр барык чээрби беш чыл эртип турар.

Бо үениң дургузунда бис­тиң чуртувус болгаш хөй националдыг чонувус янзы-бүрү болуушкуннарны көрүп, аар-бергелерни чурттап эрткен. Ол бергелер бисти дадыктырган болгаш Ада-чуртту улам быжыглаан. Чурттуң чаңгыс демин болгаш девискээр талазы-биле бүдүн-бүрүн чоруун камгалап ап, Россия улуг күрүне турган-даа, болуп турар-даа, болур-даа дээрзин бадыткаан бис.

Бо чылын Сочиге Олимпий болгаш Паралимпий оюннары онза чогааралды болдурган, Россияның чыынды командалары тиилелгелиг болганнар. Ол өөрүшкү үр болбаан. Украинага кризис эгелээн. Россияның регионнары бир деңге Крымның чонун деткий бергеннер, бистиң эп-сеткил каттыштырылгавыс оларны сорук киирген — Крым болгаш Севастополь «төрээн черинче» ээп келген. Чаңгыс хүн дургузунда российжилерге ийи миллион ажыг кижи немешкен. 

Украинаның мурнуу-чөөн талазында болуушкуннарны улуг дүвүрээзин-биле хайгааравышаан, хан төгер чорукту дарый соксадыр деп чурттуң удуртулгазының туружун деткивишаан, украин чонга гуманитарлыг дузаны чедиреринге, Киевтиң эрге-чагыргаларының каржы-дошкун аажылалындан дезип, биске дуза дилеп келгеннерни хүлээп алырынга беленивисти илередип турар бис. Демнежилгениң хөөнү, чөпшээрежилгеге болгаш найыралга чурттаар күзел, берге үеде дуза көргү-зеринге белен чорук — Россияның хөй националдыг чонунуң ханында сиңниккен шынарлар-дыр.  Бистиң Ада-чуртувустуң бүгү төөгүзү ол шынарлардан тургустунган. Тыва болгаш орус чоннарның бот-боттарының ара­зында харылзаазының төөгүзү — ооң көскү чижээ. 

Бо чылын июнь 12-ни онзагай байдалда, үш дакпыр юбилейге — Россия биле Тываның демнежилгезиниң 100 чылынга, Кызыл хоорайның үндезилеп тургустунганының база 100 чылынга, Тываның улуг күрүнениң составынга каттыжып киргениниң 70 чылынга белеткелдиң үезинде демдеглээр бис. Бо үениң дургузунда республика  чамдык чурттарның чүс-чүс чылдарның дургузунда эртер оруун эртип келген. Ол оруктуң бүгү дургузунда бистиң респуб­ликага хамаарылга онзагай турган, бисти өг-бүлениң хеймер төлү кылдыр хумагалап, азырап келген.

Тываның болгаш Россияның демнежилгезиниң юбилейинге федералдыг эрге-байдалды тывысканы дээрге биске онзагай хамаарылга-дыр, бөгүн-даа ол хевээр арткан дээрзин илдеңи-биле бадыткап турар. Бистиң байырлалывыска ниити күрүне ужур-дузаны киирип тура, чурттуң удуртулгазы ооң патриотчу болгаш интернационалчы бедик күчүзүн эки билип, бистиң өгбелеривистиң төөгүлүг ол шилилгезин шын болган деп     үнелеп турар.

Юбилейге белеткелдер үе- зинде 3 миллиард ажыг рубльди үндүрер деп бодап турар бис, оларның чартыындан хөй кезии федералдыг бюджеттиң акша-хөреңгизи. Оон аңгыда дыка хөй федералдыг албан черлери боттарының чагыргазында черлерниң оран-савазын юбилейге уткуштур боттарының акшазы-биле чаартып кылып турар. Эң кол чижек — Россияның Камгалал яамызы Президентиниң кадет училищезин тудуп турары. Ону ажыглалга кииргени чүгле юбилейлиг чылдың кайгамчык болуушкуну болур эвес, чоокку-даа, келир-даа үеде республиканың амыдыралынга онза, улуг ужур-дузалыг өөредилге чери болур.

Россияның чоннарының чаңгыс аай өг-бүлезинге чурттаары — бөдүүн сөстер эвес. Ол дээрге өөрүшкүнү-даа, кадыг-бергелерни-даа деңге үлежири-дир. Бо хүнде Алтайда үер-чайык улгаткан, эрткен чылын көстүп көрбээн сугга алыскан Ыраккы Чөөн чүкке бүгү чурт дузалап турду. Бис черниң күштүг шимчээшкиннериниң үезинде, арга-арыгның халаптыг өрттеринде, Хову-Аксынга коммунал айыыл болганда чааскаан болбадывыс. Ол берге байдалдар бистиң инфраструктура айтырыгларынга база дегген. Ону эң бедик деңнелге чугаалажып турар апарган. Эрткен чылдың ноябрьда бисти федералдыг Чазактың хуралынга дыңнааннар, а бо чазын — Федерация Чөвүлелинге. Бистиң сайзыралывыстың комплекстиг планнарын федералдыг албан черлеринде ажылдап кылып турар» — деп, Тываның Баштыңы чугаалаан.

Шолбан Кара-оол протоколдан дашкаарлап, белеткеп каан сөзүглелди-даа көрбейн, бедик шаңнал алыры-биле Чазак Бажыңынче чалаткан кижилерни — сураглыг чогаалчылардан эгелээш малчыннарга, көдээ школаларның башкыларынга чедир шуптузунуң аттарын адаан. «Бүгү чурттуң кичээнгейин хаа­ра туткан улуг байырлалдың — Тываның болгаш Россияның демнежилгезиниң 100 чылында республиканың силерни шаңнап турары таварылга эвес. Төрээн чуртуңарның мурнунга силерниң ачы-хавыяаңарны, кижи бүрүзүнүң бодунуң чонунуң болгаш республиказының мурнунга салыышкынын  онзагай хүндүлеп турарының демдээ-дир» — деп, ол түңнелинде демдеглээн.

Долаана САЛЧАК.