Июнь 12 – Россия хүнү

Россия хүнү — күрүнениң эң кол байырлалы. Хосталганың, амыр-тайбыңның, кижи бүрүзүнүң хоойлунуң болгаш шынчы чоруктуң үндезининге чаагай чөпшээрежилгезиниң байырлалы. Ол — национал чоннарның чаңгыс деминиң, оларның чурттуң амгы база келир үези дээш ниити харыысалгазының демдээ.    

Байырлалдың төөгүзү 1994 чылда Борис Ельцинниң июнь 12-ни «Россияның күрүне бот-догуннаашкынының дугайында декларацияны» хүлээп алган хүнү кылдыр демдеглээриниң дугайында айтыышкынынга ат салганындан эгелээн. Ынчалза-даа 2002 чылга чедир чон Россия хүнүн «Бот-догуннаашкын хүнү» деп адап турган.

«Россияның күрүне бот-догуннаашкынының дугайында декларацияны» 1990 чылдың июнь 12-де РСФСР-ниң улус депутаттарының Бирги съездизинде хүлээп алган. Ол хүн конститусчу федерализмниң, дең эргениң болгаш социал кады ажылдажылганың, хамааты ниитилелди хевирлээриниң принциптеринге үндезилеп, Россияның чаа күрүнезин тургузарының эгези болган.

Бөгүн Россия хүнүн төрээн чуртувустуң чүс-чүс чылдарда бот-догуннаан күчү-күштүг күрүнезин тургузуп алырынга чедир төөгүлүг узун оруунуң дугайында уттупкаш, чаа тыптып келген байырлал деп  санап турарлар хөй. Россияның хостуг чоруу – өгбелеривистиң чымыштыг күш-ажылының, төрээн чуртунуң хостуг чоруу дээш амы-тынын харамнанмаан, быжыг тура-соруктуг маадырларның демиселиниң болгаш улуг чидириглериниң  түңнели-дир. Төөгүчүлер Россия күрүнезин 862 чылда тургустунган деп санап турар. Ынчан  Рюрикович тоо быдаргай аймактарны кадып, чаңгыс  эвилелдиг   күрүнени   үндезилээн. 

 1990 чылдың июнь 12-де хүлээп алган декларация чурттуң төөгүзүнүң чаа үе-чадазының таваан салган, социал-экономиктиг чаартылгаларның, ниитилел амыдыралының бүгү талаларын демократчыдарының, политиктиг чаа-чаа угланыышкыннарны тургузарының эгезин тургускан. Россия Федерациязының бот-догуннаашкыны хамааты бүрүзүнүң төлептиг, аас-кежиктиг амыдырап-чурттаар, а чон бүрүзүнге  үндезин культуразын кадагалап арттырар, төрээн дылынга чугаалаар, ону сайзырадыр хостуг эргени берген.

Мооң мурнунда чылдарда чурттакчы чоннуң чамдык кезии бо байырлалды анаа-ла ээлчеглиг дыштаныр хүн ышкаш хүлээп, хүн бүрүнүң айтырыгларын шиитпирлеп, а харын-даа дачазынга ажылдап эрттирер   турган.  Россия   хүнүнде мырыңай күрүне албан-хүлээлгезин күүседип, ажылдап турганнар бар. Ийе, Россияның хоорайларынга ол хүн массалыг хөглээшкиннер турган болбайн аан, ынчалза-даа онзагай, улуг байырлалдар болбаан. 1998 чылда Борис Ельцин июнь 12-ни долгандыр чоруп турган будулгаазынныг бодалдарны соксадыры-биле ол хүннү «Россия хүнү» деп адаарын саналдаан. Байырлал 2002 чылдың февраль 1-де, Күш-ажыл кодекизиниң дүрүмү күш кирип турда, «Россия хүнү» чаа адын албан-езузу-биле алган.

Россияның девискээринде 180 ажыг аңгы-аңгы омак-сөөктүг чоннар чурттап турар. Ол — делегейде күчү-күштүг чурттарның бирээзи. Россияны бүгү делегейде хүндүлээр. Ол  культура болгаш төөгү талазы-биле кайгамчык байлак. Бис төрээн чуртувус дээш чоргаарланыр, аңаа ынак болур ужурлуг бис. Өзүп орар салгалывысты патриотчу сеткил-хөөнге кижизидер ужур­луг бис.

Россияда социал-эконо­миктиг байдал, совет үеде дег эвес, өскерилген-даа болза, патриотчу кижизидилге хамааты бүрүзүнүң кижи мөзүзүн хевирлеп артпышаан. Патриотчу кижизидилгени катап күштелдирер деп бодаар болзувусса, хамааты бүрүзү төрээн черинге, чурттап турар хоорайынга ынак болур, ооң сайзыралынга, биче-даа бол, үлүг-хуузун киирер дээш чурттаар, ажылдаар апаар. А салгалдар «Соңгу бут башкы буттуң изин чандыр баспас» дээри ышкаш, ада-иезиниң үлегерин өттүнер болгай.

Бөгүн Россия хүнү — Россия Федерациязының чоннарының аразында найыралының, чаңгыс деминиң демдээ апарган. Чурттуң хамаатылары омак-сөөгүнден, чүдүлгезинден, культурлуг чаңчылдарындан,  пар­тийжи үзел-бодалдарындан хамаарылга чокка ниити төөгүлүг, салым-чолдуг, чаңгыс демниг чон бис дээрзин медереп билип, байырлалдың ужур-утказын үнелеп эгелээн. Российжилерниң бо байырлалга хамаарылгазы эки талаже өскерилген. 

Бөгүн Россияның камгалал, хоргаадалынче киргенинден бээр 100 чыл оюн демдеглеп турар бистиң республикавыска бо байырлал хүнү онзагай ужур-уткалыг. Бистиң хоой­луга даянган хостуг эргелиг шилилгевис-биле дорт холбаалыг байырлалды бедик деңнел­де демдеглеп турар бис. Россияның күчү-күжү — ооң хамаатыларында деп чүүлдү ханы билиндирип турар байырлал биске, тыва чонга, улуг чурттуң чоннары-биле чаңгыс салым-хуулуг акы-дуңмалышкы болуп, 100 чылдарның дургузунда эптиг-демниг, эгин-кожа чурттап келгенивисти  чылыы-биле сагындырып кээр.

Июнь 12-де бойдус чурумалдыг черлерже эш-өөрү, дөргүл-төрели-биле аштыг-чемниг, оюн-тоглаалыг агаарлап үнеринге ынактар көвүдээн. Бистиң чуртувустуң бүгү хоорайларында концерттер, спортчу маргылдаалар, делгелгелер эртип турар. Амы-хууда ол хүн өң-баазын салют оттар дүндүүштелген делгем дээрже частып үнүп, аңаа янзы-бүрү овур-хевирлерни чуруй бээрге, олар-биле деңге Россия Федерациязының хамаатызы болганымга чоргааралым  кыптыгып кээр.

Шончалай Мааты-оол.

"Шын"солун