Шолбан Кара-оол биле Николай Подгузов сайгарып чугаалашкан

Чүс чылдың төлевилели

Тываның минерал-чиг-эт баазазын шиңгээдип алыры-биле чергелештир Кызыл—Курагино демир-орук тудуунуң инвестиция төлевилелин күүседири Тыва Республиканың Чазааның хөй кижи киржикчилиг хуралынга чугааның кол темазы болган, аңаа РФ-тиң экономиктиг хөгжүлде сайыдының оралакчызы Николай Подгузов киришкен.

Хуралды ажыдып тура, Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол маңаа сайгарар кылдыр киирип турар айтырыг республиканың келир үезинге онза ужур-дузалыг, чүге дээрге демир-оруу аңаа езулуг-ла «амыдыралдың оруу» болур, моон соңгааргы социал-экономиктиг хөгжүлдеге чугула быра-дыр дээрзин демдеглээн. Хөй кижи киржикчилиг хуралга экономиктиг хөгжүлде сайыдының федералдыг күрүне программаларын болгаш төлевилелин харыылап турар оралакчызының киржип турары дээрге бо төлевилелдиң ниити чуртка улуг ужур-дузалыын, Россияның Чазааның шиитпирлериниң күү-селдези дээш туруштуг чоруун бадыткап турар.

Тывага чугула болуп турар бо төлевилелдиң күүселдези дээш федералдыг төп сонуургалдыг дээрзин Николай Подгузов бадыткаан. «Төлевилелдиң экономиктиг ажыктыының болгаш ону Национал чаагай чорук фондузунуң акша-хөреңгизинден акшаландырарының аргаларының дугайында Россияның Экономиктиг   хөгжүлде  яамызының болгаш Саң-хөө яамызының    түңнелдери, мээң республикага келиримге, барымдаа болган. Тывага ийи хонук дургузунда чоруп, хөмүр-даш чыдыннарын болгаш оруктуң эртер черлерин дескиндир ужудуп, чер-черлерге чон-биле ужурашкаш, төлевилелдиң техниктиг күүселдезиниң ажыктыын болгаш Тываның чонунга ооң улуг ужур-дузалыын бүзүреп көрдүм» — деп, ол чугаалаан. 

Орук тудар девискээрниң чоогунда чер тургузуунуң, республикада нептереңгей казымал байлактарының, объектини кадрлар-биле хандырарының болгаш тус черниң чонун ажылга киирериниң дугайында айтырыгларны ол хуралга сайгарып чугаалашкан.

Республиканың чер болгаш өнчү-хөреңги харылзааларының сайыды Салим Кызыл-оол тудуг кылыр девискээрде черни курлавырлаарының талазы-биле эргежок чугула ажылдар кылдынган деп илеткээн. Чер дугайында инвесторларга айтырыг тургустунмас. Тываның девискээринде сайның, хоюг элезинниң, дойнуң болгаш өске-даа тудуг материалдарының 60 ажыг улуг-улуг чыдыннары бар дээрзин бойдус курлавырлары болгаш экология сайыды    Альберт Бараан дыңнаткан. Ындыг турбуже келир үедеги орукту тудар чери ам-даа эки шинчилеттинмээн. Инвестор — Тываның энергетиктиг үлетпүр корпорациязы черниң казымал байлактарын геологтуг шинчилээриниң болгаш ажыглаарының лицензиязын алыры-биле чагыгны киирер ужурлуг.

Төлевилелдиң кадр хандырылгазының айтырыын республика 2008 чылдан бээр шиитпирлеп келген. Бо үениң дургузунда Россияның дээди болгаш тускай ортумак өөредилге черлери 105 специалисти белеткээн, оларның 37-зи Сибирьниң демир-оруктарында ажылдап турар, артканнарын республикада ажылга киирген деп, өөредилге болгаш эртем сайыды Каадыр-оол Бичелдей дыңнаткан. Белеткеттинген кадрларны чидирбес дээш яамы оларның-биле харылзааны доктаамал тудуп турар. Амгы үеде республикадан дашкаар өөредилге черлеринде 211 кижи өөренип турар. Республиканың өөредилге черлери чыл санында 400-600 хире кижини тудугга ажылдаар кылдыр белеткээр аргалыг.

Республиканың социал айтырыгларын шиитпирлээринге төлевилелдиң ужур-дузазын демдеглеп тура, Шолбан Кара-оол белеткеттинип турар специалистерниң саны ам-даа эвээш-тир дээрзин айыткаш, байдалды экижидерин, Кызылдың транспорт техникумун Сибирьниң демир-орук университединге  филиал кылдыр дамчыдарын дүргедедирин +өредилге болгаш эртем яамызындан негээн.

Кадр айтырыын шиитпирлеп турда, Николай Подгузов демир-орук тудуу дыка хөй өске адырларны сайзырадырынга, биче болгаш ортумак бизнести идепкейжидеринге улуг салдарлыг болур дээрзин демдеглээн. Бойдустуң кайгамчык чараш черлерин таварып эртер келир үениң оруу турисчи бизнеске улуг-улуг аргаларны ажыдар. Ооң-биле холбаштыр чогуур специалистерни амдыгааштан белеткеп эгелээр херек. Сайыттың оралакчызының саналынга каттышпышаан, республика Баштыңы боттарының кадр политиказын төлевилелди регионга күүседип эгелээни-биле холбаштыр эде көөрүн яамыларның удуртукчуларынга дааскан.

Инвестор-биле сырый харылзааны республиканың Күш-ажыл болгаш социал политика яамызы тудуп турар, 2013 чылдың декабрь 31-де ТЭ/К-биле кады ажылдажылга дугайында дугуржулганы яамы чарган. Ол дугуржулганың канчаар күүсеттинип турарын яамының удуртукчузу Мерген Ооржак илеткээн.

Тус черниң тудуг болгаш транспорт организацияларын төлевилел күүселдезинче хаара тударының аргалары кайы хирел дээрзин Чазак Даргазының бирги оралакчызы Шолбан-оол Иргит сонуургаан. ТЭ/К-түң чиңгине директору Руслан Байсаров тус черниң курлавырларын хөйү-биле ажыглаарынга инвестор сонуургалдыг, ам тудар деп турар демир-оруу Россияда эң улуг төлевилел болур дээрзин демдеглээн. Ынчангаш инвесторнуң харыысалгазы аажок улуг. +ске керээ чарыкчыларынга база ындыг харыысалга онаажыр апаар. Бир эвес яамы ол негелдеге дүгжүр организацияларны хаара тудар болза, ТЭ/К оларның-биле кады ажылдаарынга белен деп, Руслан Байсаров чугаалаан.

Чугааны түңнеп тура, Николай Подгузов мынча дээн: «Национал чаагай чорук фондузунуң акшазы-биле туттунар бир дугаар демир-орук бо. Ынчангаш  кичээнгей олче улуг болур, ол дээрге үлегерлиг тудуг апаар дээни ол». Россияның Чазаа төлевилелдиң паспортун июньда-ла бадылаптар сорулгалыг деп, сайыттың оралакчызы демдеглээн. Ол чорук инвесторга баштайгы акшаны шилчидер арганың тургустунары-дыр. Ынчалза-даа ТЭ/К күрүне акшазын-даа манавайн, төлевилелди күүседип эгелээр сорулгалыг. Эгелээр ажылдың чогумчалыг доостурунга бүзүрелин Николай Подгузов илергейлээн. Ооң барымдаазы чүл дээрге, инвесторнуң ажылды дораан эгелээр дээн чүткүлү, республиканың Чазааның ТЭ/К-биле үе-түңнелдиг ажылдаарынга сонуургалдыы. Тывага ындыг улуг ужур-дузалыг төлевилелди бурунгаарладырынга Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оолдуң онзагай ролюн Николай Подгузов демдеглээн.

Тывага чораанынга тураскаал кылдыр аалчыга Шолбан Кара-оол тыва национал хепти белек кылдыр сунган. Аңаа харыы кылдыр сайыттың оралакчызы РФ-тиң Экономиктиг хөгжүлде болгаш Саң-хөө яамыларының түңнелдериниң сөзүглелин тудускан.

Азияна ТАУ.

Чингис СААЯНЫҢ тырттырган чуруктары.