«Азия төвүнде үрер хөгжүм»

Мөөрей, мөөрей...

Июнь 4-те В.Көк-оол аттыг хөгжүм-шии театрынга «Азия төвүнде үрер хөгжүм» деп үрер хөгжүм оркестрлериниң 2 дугаар делегей чергелиг фестивалының байырлыг ажыдыышкыны болган.

Эң баштайгы ындыг фестиваль Тывага 2012 чылдың сентябрь айда ТР-ниң алдарлыг артизи Тимур Дулуштуң удуртканы Тыва Республиканың Чазааның үрер хөгжүм оркестриниң эгелээшкини-биле эрткен.Фестивальды РФ-тиң Культура яамызы болгаш ТР-ниң Чазаа деткээн. Делегейниң оркестрлер конференциязының болгаш марштаар оркестрлерниң азийжи чемпионадының президентизи Кенон Хуанг (Тайвань), Москваның крүнениң культура болгаш уран чүүл университединиң профессору, Россияның культуразының алдарлыг ажылдакчызы Анатолий Дудин, Риганың Язеп Витол аттыг хөгжүм академиязының профессору, үрер хөгжүмнүң Балтий ассоциациязының президентизи Янис Пуриньш олар бир дугаар делегей чергелиг үрер хөгжүм фестивалының хүндүлүг аалчылары болган. Ынчан беш коллектив чогаадыкчы мөөрейге киришкен.

Мөөрей республиканың культурлуг амыдыралынга төөгү-лүг, патриотчу улуг ужур-уткалыг болуушкун болуп арткан. Ынчангаш Тыва Республиканың Чазаа «Азия төвүнде үрер хөгжүм» фестивальды Россияның болгаш Тываның демнежилгезиниң 100 чылы, Кызыл хоорайның үндезилеттинип тургустунганының 100 чылы юбилейлерге тураскааткан байырлал программазының хемчеглеринче киирген.

«Азия төвүнде үрер хөгжүм» фестиваль улуг сонуур­галды болдурганының бадыткалы – ону Россияның Камгалал яамызы болгаш Төп шериг оркес­триниң деткээни. 2014 чылдың март айда РФ-тиң Чепсектиг күштериниң шериг оркестрлер албанының начальниги, композитор, дирижер, Россияның уран чүүлүнүң алдарлыг ажылдакчызы, кол шериг дирижеру, Россияның Композиторлар эвилелиниң кежигүнү, генерал-лейтенант Валерий Халилов баштаан Төп шериг оркестри Тывага кээп, оюн көргүзүүн бараалгаткан.

2-ги делегей чергелиг үрер хөгжүмнүң фестивалының киржикчилериниң саны оранчок өскен. Делегейниң аңгы-аңгы чурттарындан (Азия, Европа, Америка) үрер хөгжүмнүң 13 коллективи чогаадыкчы мөөрейге киржип чедип келген. Хүндүлүг аалчыларның ара­зында бистиң эки таныыр апарган хөгжүмчүлеривис Валерий Халилов (Москва), Янис Пуриньш (Латвия), Петр Казимир (Красноярск), Андрей Штарк (Абакан) болгаш Тывага бир дугаар кээп турар аалчыларывыс — үрер хөгжүм оркестрлериниң болгаш ассамблеяларының Чөөн-Европа ассоциациязының президентизи, хөгжүм доктору, профессор, педагогика эртемнериниң кандидады Йожеф Чикота (Венгрия), Анатолий Дудин (Москва), Наохико Хатано (Япония) олар-дыр.

Фестивальдың байырлыг ажыдыышкынын ТР-ниң Чазаа­ның үрер хөгжүм оркестри ажыткан соонда, ТР-ниң Чазаа­ның Даргазының оралакчызы А.П.Дамба-Хуурак байыр чедирген. Улаштыр Хакасияның алдарлыг артизи, бүгү-российжи болгаш делегей конкурстарының каш дакпыр лауреады Андрей Штарк удурткан  концерт оркес­три чыылганнарга аян туткан.

Июнь 5-те Тываның күрүне филармониязынга фестивальдың мөөрейи эртенгиниң 9 шактан эгелеп уламчылаан. Ол-ла кежээ кежээкиниң 6 шакта В.Көк-оол аттыг Национал хөгжүм-шии театрынга РФ-тиң Камгалал яамызының Төп шериг оркестриниң концертин аалчылар болгаш кызылчылар сонуургап көрген. Бо оркестрге Россияның Чепсектиг күштериниң үннүг эмблемазы,  Россия­ның  эртинези   деп   бедик үнелелди берип турар. Чуртка болуп эртип турар улуг ниитилел-политиктиг болгаш культурлуг хемчеглер бо оркестрниң киржилгези чокка эртпес. Чижээн­ге, РФ-тиң Президентизиниң инагурациязын, Кызыл шөлге чылдың-на эртип турар шериг парадын адаарга-ла четчир. Россия Федерациязының Ыдык ырын база бо коллектив үлегер кылдыр күүседип бижиткен.

Генерал-лейтенант Валерий Халиловтуң удуртканы Төп шериг оркестри дайынчы орус хөгжүмнүң антологиязын тургус­кан. Оркестр 600 ажыг хөгжүмнү бижиткеш, Россияның күрүнениң фонодокументилер архивинде шыгжаткан. Ат-сураглыг коллектив делегейниң барык бүгү чурттарынга оюнун көргүзүп каапкан.

ТР-ниң Баштыңы—Чазааның Даргазы Ш.В.Кара-оол алдарлыг коллективке байыр чедирери-биле сценаже үнүп келгеш, мынча деп чугаалаан: «Россия биле Тываның демнежилгезиниң база Кызыл хоорайның үндезилеттинип тургустунганының 100 чыл оюн уткуштур үрер хөгжүмнүң улуг чыыжы бистиң Тывада эртип турары — аас-кежик-тир. Ол байырлалдарывысты хөгжүм уран чүүлүнүң эң-не патриотчу хевири-биле уткуп  турарывыс  онза-дыр.   /рер хөгжүм оркестрлери дээрге, кажан-даа бедик патриотчу тура-соруктуң болгаш Ада-чуртка төлептиг бараан болурунуң үлегер-чижээ болуп келген болгай.

Республикага үрер хөгжүмнү сайзырадырынга улуг үлүг-хуузун киирип турар хүндүлүг аалчыларывыс — генерал-лейтенант Валерий Халиловка, профессор Йожеф   Чикотага,  алдарлыг хөгжүмчүлер Адам Фрейгек база Наохико Хатанога өөрүп четтирдивис. Ол ышкаш профессорлар Анатолий Дудинге, Янис Пуриньшке, доцент Петр Казимирге  база Моолдан  өңнүктеривиске   бистиң   үрер хөгжүмчүлеривисти деткип турары дээш мөгейип тур бис.

Фестивальдың бүгү киржикчилеринге чедиишкиннерни күзедим!».

Төп шериг оркестриниң концертин   көрүкчүлер магадап, үргүлчүлелдиг адыш часкаашкыннары-биле үдеп турган. Концерт доозулган деп чарлаптарга-даа, көрүкчүлер бут кырынга туруп кээп, үр-ле адыш часкап, өөрүшкүзүн илереткен.

  Светлана Балчыр.

"Шын" солун