Чүгле чедиишкиннерни эвес, бергелерни база айтыр

Тываның Чазааның отчедун Оо-Шынаа суурнуң чурттакчылары эки деп санаан.

Чазактың 2013 чылда кылган ажыл-чорудулгазының дугайында отчет-биле чоннуң таныжылгазы уламчылап турар. Апрель 17-де Чазак Даргазының оралакчызы Артур Монгалга удурткан ажылчын бөлүк Тес-Хем кожууннуң эң-не ырак булуңу Оо-Шынаа суурга чораан. Чон көдээ школаның залынга чыглып келген. Хуралды Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оолдуң чоннуң амыр-мендизин айтырбышаан, ужур-чөптүг тайылбырны берген видеоролиги-биле эгелээн. Тыва дылга тайылбырлаан отчеттуң кол-кол чүүлдерин видеога көргүспүшаан, чонга таныштырган. Артур Монгал чурттакчыларны дүвүредип турар чугула айтырыгларга доктаап, республикада энергия чедишпезиниң болгаш транспорт аргыжылгазының нарын айтырыгларын шиитпирлээри-биле тургускан төлевилелдерниң кол ужур-утказын тайылбырлап берген. Ооң-биле чергелештир тус чер бот-башкарылга органнарының мурнунда салдынган ажылын, Тываның болгаш Россияның демнежилгезиниң 100 чыл оюнунуң байырлалынга хамаарыштыр белеткелге муниципалитеттерниң деткимчези херек дээрзин  демдеглээн. Суурнуң амыдыралынга шиитпирлээри негеттинип турар эргежок чугула айтырыгларынга хамаарыштыр элээн каш айтырыгларны сайгарып чугаалашканнар.

1030 чурттакчылыг Оо-Шынаа суурнуң кожууннуң төвү Самагалдайдан 98 км хире черде турары бергелерни тургузуп турар чүүлдүң чылдагааны болган. Тускай билиг-мергежилдиг улус ынаар шоолуг барыксавас, материалдар болгаш барааннар чедирери, аргыжары база берге. Суму чагыргазы полицияның участок төлээзинге чурттаар бажыңны белеткеп бээрге-даа, ол чүгле суурга ында-хаая көстүп кээр. Ынчангаш хөй-ниитиниң чурумун эки турачы дружинаның дузазы-биле хайгаарап турар. Бо чүүлге хамаарыштыр чон ТР-ниң Дээди Хуралында оларны төлээлээн депутаттан болгаш ИХЯ-ның удуртулгазындан деткимчени дилеп, полицияның участок төлээзинге кылган ажыл-ижин квартал санында чон мурнунга илеткээрин хүлээндирер деп шиитпирлээннер.

Оо-Шынаа ортумак школазы бо чылын күрүнениң чаңгыс аай шылгалдазын хүлээвес болганынга доозукчу уругларлыг ада-иелер таарзынмайн турар.

Федералдыг органнар чарыгдалдарны таарымчалыг тургузуптарга, кожуун эмнелгелериниң 20 ажыг орун-олуттарын кызырган. Ооң түңнелинде Оо-Шынааның 10 аарыг кижи чыдар эмнелгезин фельдшер-акушер пунктузу кылдыр эде тургускан. Дүрген эмчи дузазының автомашиназының чогундан аарыг улусту кожуун эмнелгезинге чедирери чидиг айтырыг апарган.

Суурда чырык четкилерниң ээзи билдинмес апарганы ооң чурттакчыларынга эпчок байдалды тургузуп турар. «Тываэнерго» ооң хайгааралын шуут тоовас, а  чырык удазыннары озал-ондактыг байдалда, чурттакчылар  чырык энергиязы дээш төлевирни үргүлчү төлеп турар.

Кандыг-даа суурнуң амыдыралынга берге айтырыгларның черле турары чөп. Ынчалза-даа бо айтырыгларны Чазак тус-тузунда шиитпирлеп турарын Артур Монгал дыңнаткан.

Чурттакчы чоннуң бергелерге торулбайн, үлегерлиг ажыл-ижин көргүзүп, күрүнениң деткимчези-биле амыдыралын хөгжүдүп чоруур.

Амгы үеде Оо-Шынаа суурда бажың бүрүзү мал-маган азырап турар. Суурнуң чоок-кавы девискээринде 18 хуу болгаш «Деспен» МУБ-ка хамааржыр 12 малчын хонаштар бар. Кыштаглаашкын менди-чаагай эрткен, шээр малдың оолдаашкыны адакталган. Хуу мал ажыл-агыйларында мал бажының саны чылдан чылче өзүп көвүдеп турар.

Оо-Шынаа суурда губернатор төлевилелин ылап-ла боттандырган. Суму чагыргазының деткимчези-биле сайгарлыкчы Янчып совхозтуң эрги гаражын ап алгаш, аңаа алгы-кеш эттээр болгаш негей тоннар даараар цех ажыдарын  белеткеп турар. Ажылда хаара туттунмаан дөрт кижини ажыл-биле хандыргаш, Чонну ажылга хаара тудар төптүң деткимчезин алган. Цехтиң дериг-херекселин садып, ону тургузар ажылдарны амгы үеде кылып турар. Оон аңгыда ол-ла төлевилел-биле национал идик-хептиң дааранылга цегин ажыткан, удавас хлеб быжырар пекарняны  ажылдадып эгелээр.

Республиканың Чазааның деткимчези-биле автозаправканың техниктиг септелгезин кылган. Кывар-чаар материалдарны кожуун төвүнден сөөртүп дажыырының берге айтырыын шиитпирлээриниң бир аргазы ол турган.

Март 17-де чурттакчы чон ачы-буян чедирилгелиг марафонну эрттиргеш, ооң акша-хөреңгизи-биле Ыдыктыг субурганны Оо-Шынааже кирер орук чоогунда тудуп эгелей бергеннер.

«Чазак чүгле найысылалды, улуг-улуг суурларны хөгжүдеринче эвес, а республиканың ужу-кыдыында бичии суурларны хөгжүдеринче кичээнгейни углап турар» — деп, Артур Монгал демдеглээн.

Хуралдың киржикчилери 2013 чылдың Чазак отчедунга эки  үнелелди берген.

«Республиканың амыдыралы канчаар хөгжүп-сайзырап турарын, адыш иштинде дег, көскү, билдингир боор кылдыр мындыг хевирге отчетту таныштырганы кончуг эки-дир. Тываның ырак-узак черлеринде чурттап-даа турар болзувусса, күрүнениң, Тываның Чазааның чоннуң амыдыралын экижидер дээн оруу бисти оюп эртпээн деп чүүлдү үнелеп турар бис. Суурувустуң ортумак школазын эргежок чугула техниктиг херекселдер-биле хандырган. Ооң ачызында өөреникчилеривис интернет-олимпиадаларга, конкурстарга-даа киржип турар. Өөредилгениң шынары  хоорай школаларындан дудак чок апарган деп чажырбайн чугаалап болур мен. Мындыг чедиишкиннер Чазактың деткимчези-биле болган дээрзин демдеглезе эки боор» — деп, Оо-Шынаа ортумак школазының директору  Алдын-Чаш Янчып чугаалаан.

«Тываның Баштыңы чүгле чедиишкиннер дугайында эвес, ажылдың чедимче чок талаларын чажырбайн, ажыы-биле ак-кара чокка чугаалап, келир үеги планнарын чону-биле үлежип турары чигзинигге үргүлчү алзып чоруур кижиге бүзүрелди, идегелди оттуруп келир-дир.  Шолбан Валерьевич Кара-оолдуң болгаш Чазактың шупту кежигүннериниң ажыл-ижинге ак орукту күзедим» — деп, пенсионер Виктор Янзоо сеткилин илереткен.

Долаана Салчак.

"Шын" солун