Хүреш-биле демдеглээн

Бай-Тайга кожуунда уран-шевер,  ажыл-ишчи, үлегерлиг адалар көвей.  Ажы-төлүн эртем-билигге чедирип,  кады чурттаан эжин деткип, найыралы быжыг өг-бүлелерниң бирээзи — Киров Түлүшович Хунанның өг-бүлези.  Ол 1944 чылдың март 4-те Улуг-Хем кожууннуң Арыг-Yзүү  суурга арат  өг-бүлеге  төрүттүнген. 1963 чылда Шагаан-Арыг ортумак школазын дооскан. 1968 чылда Кызылдың  уран чүүл училищезин дооскаш, Тожу кожууннуң Тоора-Хем суурга уругларның чурулга школазынга башкылап эгелээн. 1977 чылдан Бай-Тайга кожууннуң Х.К.Тойбу-Хаа аттыг уругларның чурулга школазынга башкылавышаан, чонар-даш-биле чазаныр салым-чаяанын улам хөгжүдүп, республика болгаш Россия чергелиг уран чүүл делгелгелеринге идепкейлиг киржип, кылган ажылдары улуг үнелелди алган. 1980 чылдан Россияның Чурукчулар эвилелиниң кежигүнү. Бай-Тайганың  ат-алдарын делегейде алдаржыдып чоруур кожууннуң хүндүткелдиг күдээзи. Россияның Чурукчулар эвилелиниң баштаар чериниң  ревизия комиссиязының кежигүнүнге база ажылдап чораан. К.Т.Хунанның  күш-ажылын Чазак бедии-биле  үнелеп, 1991 чылдың ноябрь-27-де аңаа «Тыва Республиканың алдарлыг чурукчузу» атты тывыскан, 1999 чылдың  март 4-те, төрүттүнген хүнүнде, Россияның алдарлыг чурукчузу деп атка төлептиг болган.  Бо онзагай юбилейлиг чылда  Киров Түлүшович мугур 70 харлаан байырлалын  Бай-Тайга кожууннуң Тээлиниң уругларның  спорт школазынга 18 харга чедир оолдар аразынга тыва хүреш маргылдаазын бедик деңнелге эрттиргени-биле демдеглээн. Маргылдааның кол башкарыкчылары, хүрештиң  судья коллегиязының кежигүннери — Тээлиниң спорт школазының  директору,  хөй шаңнал-макталдарның эдилекчизи Сергей Хертекович Кашпык-оол база  Николай Өлзей-оол аттыг  Культура бажыңының директору  Роберт Адар-оолович Аракчаа.

Маргылдаага Сүт-Хөл, Чаа-Хөл, Улуг-Хем, Чөөн-Хемчик, Өвүр, Барыын-Хемчик, Бай-Тайга кожууннардан эң шыырак, аныяк 68 мөгелер, деткикчилер, тыва хүрештиң аарыкчылары киришкен.  Байырлал солун болгаш хөглүг эрткен. Чидиг демиселдиң түңнелинде Өвүр кожууннуң Дус-Дагдан Субудай Куулар шүүлген. Чөөн-Хемчик кожууннуң Шеми суурнуң мөгези Сайын-Белек Куулар үжүүрлешкен. 3-4 дугаар черлерни ээлээн мөгелерни база щаңнап-мактаан. Чараш девиг дээш Улуг-Хемниң Арыскандан Чимит Монгуш онзагай шаңналды алган. Тиилелгеже чүткүл дээш тускай шаңналды республика чергелиг маргылдааларның каш дакпыр тиилекчизи Бай-Тал суурдан Маадыр Кара-Маадырга тывыскан. 

Маргылдаага келген аалчыларга, хүрештиң мөгейикчилеринге Бай-Тайга кожууннуң Төлээлекчилер хуралының даргазы Каң-оол Иргитович Седип, кожууннуң чагырга даргазы Чап Шыырапович Доңгак байыр чедиргеш, кожуунда аныяктарга арга-сүмезин берип, адалар чөвүлелиниң ажылынга идепкейлиг киржип, Тээлиниң Культура бажыңында ам-даа ажылдап чоруур алдарлыг чурукчу, хөй-ниитичи, дөргүл-төрелиниң быжыг чөленгиижи, ажы-төлүнүң чоргааралы, чонунуң деткикчизи Киров Түлүшович Хунанга Бай-Тайга кожууннуң Арзылаң мөгези хүндүлүг атты тывыскан.

Бүгү назынында спорттуң аңгы-аңгы хевирлеринге ойнап, хандыкшып, кожуун болгаш республика маргылдааларынга доктаамал киржип чораан, аныяк мөгелерни деткип, ажыл-агыйга, амыдыралга,  ажы-төлүнге, төрээн ыдык Тывазынга, черинге ынак болурунга кижизидип, өөредип чоруур хүндүткелдиг ада, кырган-ача Киров Түлүшович Хунанга бай-тайгажыларның өмүнээзинден улуг назынны, кадыкшылды күзедивис.

Шеңне Куужаан.  Бай-Тайга кожуун.