Тыва төрээн чурту дег

Тыва биле Россияның демнежилгезиниң 100 чылынга

Эрткен чайын шөлээм алгаш, Кемерово облазының Зеленогорск деп бичии хоорайжыгажында ажылдап турар уруумга четкеш, келген мен. Аңаа чеде бээримге, Анатолий Михайлович биле Татьяна Дмитриевна Костенколарның өг-бүлези бисти бажыңынче чалаан. Чүге дээрге ол өг-бүле Тывага ажылдап, чурттап чораан болгаш мээң уруум Зеленогорскиге ажылдап чеде бээрге, аныяк, тыва эмчи келген деп билип алгаш, таныжып алган болдулар. Оларның бажыңынга чеде бээривиске, аъш-чемин делгеп салган, аажок өөрүп уткудулар. Анатолий Михайлович баянын туткаш, Солаан Базыр-оолдуң «Күскү сесерликке» деп ырызының аялгазын ойнай каапты. Бо аялганы дыңнааш, ала чайгаар кижиниң сагыш-сеткили өөрүшкүден хөлзей бээр чорду. Кандыг-ла-бир үрде көрүшпээн чоок төрели чедип келген дег өөрүшкү-маңнайы-даа аажок, биске белекчигеш-даа белеткеп алган болдулар.

Олар боттарын таныштырып, Тывага ажылдап, чурттап чораанын, эш-өөрүн хөөреп ордулар. Анатолий Михайлович Кызылдың уран чүүл училищезин дооскаш, Шагаан-Арыгның уругларның уран чүүл школазынга хөй чыл ажылдаан. Ооң соонда «Сибирьниң сувенири» деп ыры, танцы ансамблиниң удуртукчузу болуп ажылдаан. Уран чүүл школазынга баян клазынга башкылап тургаш, Тываның делегациязы-биле Москваның съездилер ордузунга концертке база киржип чораан.

Амгы үеде Зеленогорскиниң уругларның уран чүүл школазында башкылавышаан, культура төвүнде ыры-танцы ансамблин удуртуп турар. Бисти концертинче чалаан, дыка сонуургаан бис. Анатолий Михайлович — Кузбасстың хүндүлүг композитору, хөй шаңнал-макталдарның эдилекчизи. Бодунуң 2009 чылда үндүргени ырылар чыындызы «Люблю тебя, мой край родной!» деп номун белекке берди.

Өөнүң ишти Татьяна Дмитриевна Кызылдың башкы институдун дооскаш, Чөөн-Хемчиктиң Теве-Хаяга орус дыл башкылааш, сөөлүнде Кызылдың СПТУ-га башкылап чораан. Ооң авазы М.П. Лябегина — Таңдының дуржулга станциязынга ажылдап чораан, ол «Тыва АССР-ниң алдарлыг агроному» деп атты алган, «Картофельди өстүрериниң агротехниказы болгаш ону шыгжаары» деп номнуң автору. Ол чоокта чаа 92 харлыында чок болган.

Тыва  ол өг-бүлеге төрээн чурту дег, сагыш-сеткилинден бердинген, ажылдап-чурттап чораан чылдары оларның чүректерин чылдып чоруур, чуртталгазының уттундурбас кезээ болуп чоруур. Бистиң төрээн Тывавыс ол хире сорунзалыг болган. Мындыг онзагай, төрелзирек улус-биле ам-даа харылзажып турар бис.

Бо дээрге чаңгыс чижек-тир. Тыва — хөй националдыг чурт дээри хөөрем эвес. Шагда чаа Чаа-Хөл тудуу туттунуп турар үеде база янзы-бүрү нацияның улузу-биле эптиг-найыралдыг ажылдап, чурттап турдувус. Олар база Тыва чуртун сактып чорлар боор.

Олчатмаа ХОВАЛЫГ. Чаа-Хөл суур.