«Азия төвү» тураскаалды каяа тургузарыл?

Тыва биле Россияның демнежилгезиниң болгаш Кызыл хоорайның 100 чылдарының юбилейлеринге белеткелде Улуг-Хем кежир көвүрүгден Чүргүй-оол кудумчузунга чедир база ооң чоогунда девискээрниң чаартылгазы азы өскээр чугаалаарга, эрик кырының чаартылгазы чугула черни ээлеп турар. Ооң иштинде «Азияның төвү» тураскаалдың база ооң чоогунда девискээрниң  келир үеде салым-чолу онза сонуурганчыг. Аңаа хамаарыштыр чурттакчы чондан эрги тураскаалды канчаарыл, ону каяа тургузарыл дээн чижектиг айтырыглар база эвээш эвес болуп турар. Бо айтырыглар талазы-биле Кызыл хоорайның мэриязынга эрткен неделяда парлалга конференциязы болуп эрткен. Аңаа  ТР-ниң «Капитал тудуг эргелели» күрүнениң бюджет албан чериниң начальниги Владимир Илкин, Кызыл хоорайның кол архитекторунуң хүлээлгелерин күүседип турар Орлан Донгак киржип, журналистерниң айтырыгларынга харыыларны берген. 

Виктория Романова, Кызыл хоорайның парлалга албаны:

— Владимир Евгеньевич, «Азияның төвү» тураскаал турган черге келир үеде чүү турарыл?

Владимир Илкин:

— Амгы үеде чон аразында болгаш интернет сайтыларда чоруп турар «тураскаалды чүге дүжүрүп каапканыл дээн ышкаш «дидир-дидир» чугааларга хамаарыштыр дараазында чүүлдү чугаалаксадым. Амыдырал чаңгыс черге турбас, шупту чүве өскерлип, бурунгаарлап чоруур. 2014 чылда эртер ужур-уткалыг, улуг юбилейлерге уткуштур эрик кырын база «Азияның төвү» тураскаалды чаартыр дээнинде кижи кайгаар чүве чок.

Эрик кырының девискээринге чүү турарын чуруктардан көрүп болур силер. Чаарттынган тураскаалдың чанынга аялгалыг фонтан, чөөн чүк улузунуң культуразы сиңниккен  хевир-дүрзүлер, ус-шеверлер бажыңы, ресторан дээш, оон-даа өске чаа чүүлдер немежир. А эрги тураскаалды каяа тургузарының дугайында айтырыг ам-даа ажык болуп артпышаан. Амгы үеде мындыг санал колдап турар: 100 чыл юбилейлеринге уткуштур Каа-Хем суурга спорт-культура төвүн тудар деп турар болгай. Ол төптү «Азия төвү» деп адааш, эрги тураскаалды ооң девискээринге тургузуп болур.

Орлан Донгак:

— Баштай бо тураскаалдың төөгүзүн маңаа чугаалаксадым. 1 метр хире хемчээлдиг «Азия төвү» деп бижээн бетон чагыны пароходство артынга эң баштай 1954 чылда тургускан. Ооң соонда 1964 чылда В.Деминниң төлевилели езугаар бетон монументини эрик кыдыынга тургускан. 1984 чылда архитектор М.Кууларның төлевилели езугаар ону чаарткан. Оон эгелээш чоокка чедир турган тураскаалды ам бо хүнде өскээр көжүрген. Ол девискээрде тудуг ажылдарын Новосибирск хоорайның «Водный мир» КХН тудуг албан чери күүседип турар. Эрги тураскаалды Каа-Хем суурга турар спорт-культура төвүнүң чанынга тургузардан аңгыда, аэропорт девискээринге азы дыштанылга парыгынга  тургузар дугайында саналдар база бар. Ол дээрге эң нептереңгей саналдар-дыр.

Чойгана Салчак, «Тува-24»:

— Кайы саналга доктаар деп шиитпирледиңер?

Орлан Донгак:

— Амдыызында кайы-даа саналга доктааваан бис. Интернет бадылаашкынның азы хөй-ниитиниң санал-оналдарының дузазы-биле ону тодарадырын бодап турар бис.

Азияна Тау, «Шын» солун:

— Мынчага дээр чоннуң, хөй-ниитиниң санал-оналдарын дыңнап, сайгарып чугаалашпаан бе? Yе база эвээш арткан ышкажыл.

Орлан Донгак:

— Yе ам-даа бар, ынчангаш ол айтырыг хөйнүң дузазы-биле черле шиитпирлеттинер деп санаар мен. Массалыг информация чепсектериниң дузазы-биле чон боттарының санал-оналдарын база бээр деп идегеп турар бис.

Антон Посохин, «Тувинская правда»:

— Эрик кырының чаартылгазы дээрге улуг төлевилел-дир. Шынап-ла, үе эвээш арткан. Байырлалдарга чедир доостур бе?

Орлан Донгак:

— Шупту ажылдар чурум езугаар чоруп турар деп «Водный мир» албан чериниң директору бүзүреткен чүве. Объектини долузу-биле август айда дужаар ужурлуг бис.

Владимир Илкин:

— Аялгалыг фонтанны бол­гаш 12 хевир-дүрзүлерни июль айның төнчүзүнге чедир тургузар. А байырлыг ажыдыышкынны август айның эгезинде эрттирер деп планнап турар бис. 

Парлалга конференциязының киржикчилери эрик кырының чаартылгазынга хамаарыштыр өске-даа айтырыгларны сайгарып чугаалашкан. Кысказы-биле түңнээр болза, каш ай эрткенде, эрик кырының девискээрин, ылаңгыя «Азия төвү» тураскаалының чанын, кижи танывайн баар чыгыы-ла-дыр. Шупту ажылдар чурум езугаар чоруп турар, акшаландырыышкын талазы-биле бергедээшкиннер чок. Чугаа кырынга чүнү-даа күүседип болурун бодап, эрги тураскаал турган черде херек кырында ажылдарны сонуургап четтивис.

«Азияның төвү» тураскаал турган черниң орнун аңдара казып каапкан. Тураскаал боду чок. Ону өскээр көжүрген. Хенертен мындыг байдалды көрүптерге, харааданчыг, хомуданчыг-даа ышкаш болду. Канчаарга-даа, дыка хөй чылдар дургузунда турган тураскаал чок болурга, чиктии кончуг болчук. Ынчалза-даа келир үеде бо девискээр канчаар өскерли бээрин бодапкаш, сагыш-сеткилим чиигей берди. Ында ам эрик кыдыын быжыглаар ажылдар чоруп турар. Ус-шеверлерниң оран-бажыңының тудуу кидин түлүк. «Хаан аңнаашкыны» скульптура композициязының турар чериниң таваан  салып эгелээн. «Водный мир» албан чериниң ажылдакчызы, прораб Анвар Додхоевтиң чугаалап турары-биле алырга тудуг ажылдары чурум езугаар, шудургу чоруп турар. Ажыл-агыйда озалдаашкыннар, бергедээшкиннер чок.

А эрги «Азия төвү» тураскаалды каяа тургузарының дугайында санал-оналдарыңарны «Шын» солуннуң редакциязынче чагаа таварыштыр чорудуп болур силер, эргим номчукчулар.

Азияна Тау.

"Шын" солун