Эрес-кежээ малчыннар

Көдээ иште

Өвүр кожуун — Тывада хөй малды өстүрүп турар кожууннарның бирээзи. Бөгүн кожууннуң бүгү ажыл-агыйларында бода мал – 9258 баш, шээр мал – 133831 баш, чылгы мал – 4117, сарлыктар – 395, хаваннар – 139. Кожууннуң көдээ ажыл-агый бүдүрүлгелери, арат ажыл-агыйлары мал бажын улам өстүрер дээш кызымак ажылдап турар.

Кожуунга мал ажыл-агыйын хөгжүдеринге арат ажыл-агыйлары база 12 муңчу малчыннар улуг үлүүн киирип турар. Оларның бирээзинге Солчур сумузунуң муңчу малчыны Шолбан Биче-оолович Дамдынның арат ажыл-агыйы хамааржыр.

Шолбан Биче-оолович — уктуг малчын. Өвүр кожууннуң хоочун малчыннары Биче-оол Эңдерикович, Сарыг-кыс Маадыровна Дамдыннарның өг-бүлезинге төрүттүнген болгаш мал ажылын бичиизинден тура эки билир, кызымак, ажылгыр, эрес-кежээ оол кылдыр өзүп келген. 1988 чылда Чаа-Суур ортумак школазының 8-ки клазын дооскаш, 16 харлыындан эгелеп «Чаа-Суур» совхозтуң хой, өшкүзүн, сарлыын кадарып эгелээш, арга-дуржулгазы улам улгаткан.

Солчур монгуштарының чараш кызы Сылдысмаа Окал-ооловна Монгуш-биле өг-бүле туткаш, эп-найыралдыг чурттап, бот-бодун эки билчип, деткижип, хөй малды өстүрүп турарлар. Бөгүн олар Бора-Шайның Бөртүлеш деп черде кыштап, муң ажыг хой, өшкүзүн, дөртен ажыг инектерин хүр кыштадып, март 20 ажып турда эгелээр хой оолдаашкынынга хынамчалыг белеткенип турарлар. Күзүн 5 машина сигенни белеткеп, пресстээн сигенни база садып алганындан малының деңгели эки. Эрткен чылын 100 баш хойдан 100  баш хураганны камгалап алган күш-ажылчы чедиишкинин бо чылын катаптаар, харын-даа ажыр күүседир сорулганы Дамдыннарның өг-бүлези салып турар. Хой оолдаар чымыштыг үе кел чыдары-биле Шолбан Биче-оолович сакманчылар айтырыын амдан эгелеп шиитпирлеп эгелээн, төрелдери, эш-өөрү-биле дугуржулганы кылып турар, оларның деткимче-дузазы чокта малдың чаш төлүн онча камгалап алыры база берге дээрзи билдингир.

Малдыг кижи каас, амыдыралы тодуг-догаа, бай-шыырак болур дээри-ле шын. Шолбан Биче-оолович, Сылдысмаа Окал-ооловна 20 хире инектерни саап, сүт, сметананы ап, өске-даа ак чемнерни белеткеп, чоок улузунга чедиштирип, малының артыкшылдыын садып, акша-хөреңгиге чедирип ап турарлар. Ынчангаш оларның өдээнде ажыл-амыдыралга херек «УАЗ-469», «ГАЗ-53» автомашиналар малчыннарга бараан болурунга кезээде белен. Кыштагда чырык бар, хүннүң энергиязы-биле ажылдаар батарея, движок доктаамал ажылдап турар.

Шолбан Биче-оолович ус-шевер болгаш хостуг үезинде анаа черле орбас, аът дагазы соп дарганнаар, чазаныр, өг ыяжы кылыр. Кыштаанда чурттап орар бажыңын, кажааларны боду кылганынга өөнүң ишти, уруглары чоргаарланыр.

Шолбан Биче-оолович, Сылдысмаа Окал-ооловна үш ажы-төлдүг, олар шупту — Солчур ортумак школазының өөреникчилери: улуг уруу Чайзат — 11 класс, ортун уруу Анай-Хаак — 7 класс, хеймер оглу Артыш — 5 класс. Малчыннарның уруглары ада-иезинден ыракта-даа болза, бот-башкарнып чурттап, амгы үениң хуулгаазын херексели соталыг телефоннуң дузазы-биле чагыг-сүмезин ап, эки өөренип, башкыларынга мактадып турарлар. Олар Солчур ортумак школазының удуртулгазының кичээнгей, хайгааралында турарындан аңгыда, Өвүр кожууннуң өөредилге килдизиниң деткимчезин база ап, күскү дыштанылгада оглу Артыш Саян артында «Тагарское» санаторийге дыштангаш келгенинге малчыннар өөрүп, четтиргенин илередип турар.

Төрээн кожуунунга, республикага хөй малды өстүрер, чонну көдээ ажыл-агый продуктулары: эът, сүт-биле хандырар дээш ак сеткилдиг, тура-соруктуг, шаңнал-макталдыг ажылдап чоруур муңчу малчыннар Шолбан Биче-оолович, Сылдысмаа Окал-ооловна Дамдыннарның өг-бүлезинге улам холу дыңзыг ажылдаарын, ажыл-херээ бүдүнгүр, чоруу чогунгур болурун база бедик күш-ажылчы чедиишкиннерни күзеп каалыңар.

Адыгжы Саая.

"Шын" солун