Чаа сценада байырлал

2014 — Культура чылы

Март 15. Тыва Республиканың В.Көк-оол аттыг Национал хөгжүм-шии театры. 

Фойеде чыылган хөй чонну көөрге, кымыскаяк өө сагындырар. Республиканың бүгү кожууннарының төлээлери ус-шеверлериниң хол-биле кылган, даараан, чазаан уран кылыгларын делгээш, садып-сайгарып турлар. Ында чүнү чок дээр. Мөңгүнден каасталгалар, тыва национал идик-хеп аймаа, чонар-даштан чазаан янзы-бүрү чараш аң-мең, каасталгалар, ыяштан чазаан эдилелдер дизе-ле, чүү-даа бар.

Ийиги каътче үнүп келгеш, фойениң каас-чараш, чырык апарганын дораан эскерип кагдым. Капитал септелгениң изин канчап эскербес боор. Дээвиирде чараш люстраларны аскан. Ханаларның өңнери улам чырык апарган. Артистерниң хөрек чуруктарын өңгүр, чараш кылдыр чаартып аскан. Бо-ла бүгү чаартылгаларны сонуургап көрүп чоруп тура, шак эрткенин эскербейн барып-тыр мен. Залче кирип, олуттарын ээлээринче  коңга кыйгыра берди.

«Пограничник» ВИА-ның ыраажылары тыва дылга «Тыва Республика» деп ырыны күүседирге, (сөзү Юрий Кюнзегештии, аялгазы Октябрь Сааяныы), диңмиттиг адыш часкаашкыннары чаңгыланы берди. Башкарыкчылар Тывада Культура чылының ажыдыышкынының байырлалында чыглып келген чонга байыр чедиргеш, сценаже ТР-ниң Баштыңы—Чазааның Даргазы Шолбан Кара-оолду чалапты.

— Тывага Культура чылының ажыдыышкынының байырлалы онзагай чылда болуп турары өөрүнчүг. Бөгүн бистер Культура чылының ажыдыышкынын байырлап турарывыс бо. Ону чаарттынып септеттинген, делегей чергелиг театрларга деңнежип турар кылдыр амгы шагның дериг-херекселдери-биле четчелеттинген театрда ажыдып турарывыс база эки демдек-тир. 

Россияга 2014 чылды Культура чылы кылдыр чарлааны бистиң Тывага бо чылды Орус дыл чылы кылдыр чарлааны-биле тааржып турары өөрүнчүг. Ол талазы-биле ажылды бистиң библиотекарьларывыс, башкыларывыс эгелей берген. Аныяктар амгы үеде каш сөстүг СМС-тер-биле харылзажыр апарганын билир бис. Номнуң үнезин олар билбес, ол чаржынчыг чорукту эдип номчуурунга сонуургалды оттурар ужурлуг бис. Киров облазының библиотекарьларының тывынгыр ажылын магададым. Библиотекаларны олар «Сагыш-сеткил аптекалары» деп адап турарының солунун, ханы уткалыын көрүңер даан.

Бөгүн Чазак Бажыңынга аалчыларывыс — культура сайыттары Елена Праздникова, Владимир Кончев олар-биле ажыл-агыйжы ужуражылга үезинде дыка хөй чүүлдерни чугаалажып сүмелештивис. Россияның Президентизиниң салган сорулгаларын күүседири-биле кожа регионнар демниг ажылдаар ужурлуг бис.

Чүс харлаар Кызыл юбилейин төлептии-биле уткуурунга белеткенип турар. Делегей чергелиг скульптура форуму маңаа эртер. Камгалал яамызының кол шериг оркестри болгаш өске-даа улуг театрларның коллективтери биске кээр. Ынчангаш чаа өңнер-биле найысылал каастаныр.

Бодувустуң төөгүвүске хүндүткелдиг болур ужурлуг бис. Бо хүннерде Тыва Украинада болуушкуннарга хамаарыштыр дүвүрел-биле сагыш аарып турар, чүге дизе билдингир, бистиң өгбелеривис – тыва эки турачылар ооң немец-фашистерден хосталгазы дээш изиг ханын төп, амы-тынындан чалданмайн тулчуп чораан. Украин черде кара бажын салган өгбелеривистиң чырык адын арыы-биле эдилээр ужурлуг бис. Оларның чылча шапканы фашизмниң бажы кажан-даа көдүрүлбес ужурлуг.

Культура чылы бүгү культура албан черлеринге күжениишкинниг ажыл-ишче стартты берген. Силерниң чогаадыкчы чорууңар кижилерниң сагыш-сеткилиниң эң ханызынга чедер ужурлуг. Культураның хүндүлүг хоочуннары, кожууннардан келген уран чүүлдүң ажылдакчылары мурнувуста улуг сорулгаларны демнежип тургаш, чедип алыр бис дээрзинге идегелим улуг. Силерге аас-кежикти, чогаадыкчы чедиишкиннерни күзедим. Кадык болуңар. Байырлал-биле! Тывада Культура чылы ажыттынганын чарладым – деп, Шолбан Валерьевич чугаазын доосту. Кежээниң башкарыкчылары ТР-ниң Баштыңы—Чазааның Даргазының өмүнээзинден  сеткилдиң буянныг күзээшкиннери-биле кады кижи бүрүзүнге хүндүткелдиң ак хадактарын сөңнеди.

Хөгжүмнүң байырлыг диңмизиниң үделгези-биле Чазак шаңналдарын Шолбан Валерьевич Кара-оол тыпсып эгеледи. Чазак Даргазының Хүндүлел бижии-биле Межегейниң уругларның уран чүүл школазының башкызы О.Ч.Мунзук шаңнатты. «ТР-ниң культуразының алдарлыг ажылдакчызы» хүндүлүг атты Улуг-Хемден библиотекарь Наталья Владимировна Балчийге, Кызылдың уран чүүл колледжизиниң башкызы Наталья Владимировна Исааковага, Межегейниң уран чүүл школазының башкызы Ольга Сергеевна Маадыга, Таңдыдан библиотекарь Елена Николаевна Соломенниковага тывысты. «ТР-ниң алдарлыг артизи» бедик атты күрүнениң «Саян» ансамблиниң уран чүүл удуртукчузу Николай  Дамбага, «Саян» ансамблиниң артизи Омак Донгакка тывысты.

Бедик шаңналдар соонда аалчылар сөс алды.

Елена Праздникова, Красноярск крайның культура сайыды:

— Шолбан Валерьевич Кара-оолдуң культура адырынче улуг кичээнгейни угландырып турары дыка өөрүнчүг-дүр. Культура сайыды Вячеслав Донгак-биле доктаамал кады ажылдап турар бис, ону уламчылаар бис. Юбилейлериңерге уткуштур ажылчын план тургустунган чүве. Красноярск крайның культура хүннери Тывага ыяап-ла эртер. Археология болгаш музей ажыл-чорудулгазынга хамаарыштыр арга-дуржулга солчулгазын чорудар бис. Белээвисти ам дараазында кээривисте эккээр бис. Байырлал-биле!

Владимир Кончев, Алтай Республиканың культура сайыды:

— Алтай Республиканың чонундан изиг байыр! (Бодунуң төрээн дылынга). Мен 1970 чылдарда студент  үемде-ле Тываны танып-билип, ооң алдарлыг кижилерин, чонар-дажын, хөөмей-сыгыдын магадаан мен. Тыва чон езу-чаңчылдарын камгалап-кадагалап арттырып, салгалдан салгалче дамчыдып чоруурун эки билир мен, ол дээш хүндүлеп чоруур мен. Делегейге ады алгаан Максим Мунзук, кайгамчык хөгжүмчү Ростислав Кенденбиль, ССРЭ-ниң Улустуң артизи Владимир Оскал-оол оларның чогаадыкчы ажылын магадап чордум. Бөгүн Тывага келгеш, шериг хүлээлгевисти кады эрттирген эжим Борис Хертекке ужуражыр аас-кежиктиг болдум. Тывага Алтай Республиканың уран чүүл хүннери ыяап-ла эртер. Ол дугайында чугааны кылдывыс. Алтай Республиканың губернатору В.В.Бердниковка дамчыдып чедер мен. Культура чылының ажыдыышкыны-биле Тывада коллегаларывыска изиг байыр чедирбишаан, бо Алтайның ак баштыг бедик сыннарын чураан чурукту белекке берип тур мен. Бо ак баштыг сыннарның артында Бай-Тайга, Мөңгүн-Тайга кожууннары турар болгай. Бо даглар бистиң чоннарның эп-деминиң, найыралының демдээ-дир — деп, алтай сайыт сагыш-сеткил хөлзээшкини-биле байыр чедирди.

Байырлалды уран чүүлдүң тергииннериниң концерти уламчылады. Амгы үениң дериг-херексели-биле дериттинген сценаның хөй янзы ажыглалдыын магадап ор бис.  Оркестрлер, артистер, ыраажылар сценаның арты-мурнундан, адаандан үстүнден дизе-ле, кайыын-даа көстүп кээр де. Театрже кирип, чаа сценаны карааңар-биле сонуургап көрүңер даан.

Светлана Балчыр.

"Шын" солун