100 харлаан маадыр Александр Шумов

Декабрь 15-те Ада-чурттуң Улуг дайынының хоочуну Александр Терентьевич Шумов 100 харлаан. Маадырның төрүттүнген хүнүн таварыштыр ТР-ниң Чазак Даргазының оралакчызы Анатолий Дамба-Хуурак РФ-тиң Президентизи Владимир Путин болгаш Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оолдуң адындан байыр чедирип, чаагай күзээшкиннерни дамчыткан. Чылыг-чымчак сөстерге ТР-ниң Дээди Хуралының даргазы Каң-оол Даваа, ТР-де кол федералдыг инспектор Александр Попов катчып, быжыг кадыкшылды йөрээгеннер. Александр Терентьевичиниң онзагай байырлалынга тураскаадып, Кызыл хоорайга болгаш чамдык кожууннарга солун хемчеглерни организастаан. Оларның түңнелинде Тываның национал музейиниң хуралдаар залынга республика чергелиг конференция болуп эрткен. Аңаа Шумов алышкыларның чоок кижилери, эш-өөрү, эрге-чагырга органнарының төлээлери, өөреникчилер дээш, оон-даа өскелер киришкен.

Александр Шумов Ада-чурттуң Улуг дайынының төөгүзүнде миномет расчедунуң эрес-дидим, аваангыр командири кылдыр арткан. А. Шумовтуң удуртулгазы-биле ооң төрел акылары Василий Егорович, Иван, Лука, Аксентий, Семен Никитич дайзын-биле кээргел чокка тулчуп чораан. Олар шупту 1942 чылдың январьда ТАР-ның Каа-Хем кожуундан эки тура-биле дайын шөлүнче аъттаныпкан. 11 дугаар адар дивизияның миномет дивизионунуң 3-кү батареязының миномет расчедунга алды алышкы дайынчы хүлээлгезин күүсеткеннер. Олар Ленинград хоорайны камгалаарынга киришкеш, 1943 чылдың апрель 7-де улуг сержант Александр Шумов Ада-чурт дайынының ийиги чергезиниң ордени-биле, а Аксентий, Иван, Василий, Лука Шумовтар Кызыл Сылдыстың орденнери-биле шаңнаткан.

Ол үеде сески шеригниң «Кызыл тук» деп фронтучу солунунга ырак-узак Тыва черден маадыр алышкылар дугайында чаңгыс эвес бижээн чүүлдерниң ачызында Шумовтарның алдар-ады дайынчылар аразынга диңмиреп турган. Тываның эрес-дидим оолдарындан тургустунган эп-найыралдыг миномет расчеду билдингир шүлүкчү Александр Прокофьевти сорук киирип, «Россия» деп шүлүглелди бижииринге дузалаан. Ук шүлүглел дайын чылдарының онзагай чогаалдарының бирээзи деп санадып, 1946 чылда Сталин шаңналынга төлептиг болган.

Төрээн чуртту болгаш Ленинград хоорайны камгалаарының төөгүзүнде Шумов алышкыларның киирген үлүүн чүге-даа деңнеп четпес. Оларның эрес-дидим маадырлыг чоруктары кажан-даа уттундурбас. Ыдыктыг байырлалывыс — Тиилелге хүнүн Шумов алышкыларның үжү уткуп четтикпейн барган. Семен биле Василий Шумовтар Нарва адаанга тулчуушкунга бажын салган, а Иван Шумовту дайзын огу Латвияга кедей шаапкан. Төрээн Тывазынче Александр, Лука, Аксентий чанып келген.

Төөгүлүг миномет расчедунуң командири Александр Терентьевич Шумов Тываже ээп келгеш, тайбың үеде мергежилиниң аайы-биле, Кызыл хоорайның типографиязынга улаштыр ажылдай берген. Амгы үеде А.Шумов уруу Валентина Логачева-биле кады чурттап чоруур. Ооң уйнуктары, уйнуктарының ажы-төлү маадыр кырган-ачазынга доктаамал ужуражып кээп турар.

Маадыр чаңгыс чер-чурттуувустуң 100 харлаан юбилейин таварыштыр хемчеглеринге ТР-ниң депутаттары, Социал хөгжүлде болгаш күш-ажыл яамызы, Пенсия фондузу, социал камгалал фондузу, «Акы-дуңмалышкы чорук» хөй-ниитиниң албан чери, республиканың школалары, Тес-Хем, Таңды, Каа-Хем кожууннарның чагырга черлери идепкейлии-биле киришкен.

Оргкомитеттиң кежигүнү Омак Ондар: «Александр Терентьевичиниң юбилейи федералдыг чергелиг. Ол дайын-чаа үезинде аар балыглаашкынны алган-даа болза, 100 хар чедир эрес-омак чурттап чоруур. Ол дээрге канчаар-даа аажок улуг өөрүшкү-дүр. Шумов алышкыларның салым-чолу, оларның эп-найыралы, сырый каттыжылгазы, бот-боттарынга дузалажып билири амгы шагның аныяктарынга чандыр баспас үлегер-чижек болур ужурлуг. Ынчангаш Шумов алышкыларны келдиртип турганы кожууннарга хоорай өөреникчилериниң киржилгези-биле үнүүшкүннүг конференцияларны эрттирген-даа ужуру ол».

Кызыл хоорайның № 1,5,15 школаларының өөреникчилери-биле үнүүшкүннүг конференцияларының үезинде Шумов алышкыларның дугайында Тываның Национал музейиниң белеткээни чурук делгелгезин кожууннарның чурттакчыларынга бараалгаткан. Оон аңгыда маадыр алышкыларга тураскааткан класс шактарын, ном делгелгелерин, викториналарны база эрттирген. А Тес-Хем кожууннуң Самагалдай суурга Шумовтарның адын эдилээн кудумчуда тургускан Шумов алышкыларга тураскаал чанынга байырлыг митинг болуп эрткен.

Азияна Хомушку

"Шын" солун