Владимир Путин Айыткалын кылган

Россияның Конституциязының 20 чылын демдеглээн хүнде Россияның Президентизи В. В. Путин Федералдыг Хуралга чыл санының ээлчеглиг Айыткалын кылган.

Кремльдиң Улуг ордузунуң Георгий залынга Федерация Чөвүлелиниң кежигүннери, Күрүне Думазының депутаттары, Россия Чазааның кежигүннери, Конституция, Дээди болгаш Арбитраж судтарының удуртукчулары, губернаторлар, Федерацияның субъектилериниң хоойлужудулга хуралдарының даргалары, хөй-ниити ажылдакчылары, шажын-чүдүлгениң төлээлери, регионнуң хөй-ниити палаталарының баштыңнары, улуг-улуг массалыг информация чепсектериниң удуртукчулары киришкеннер.

— Федералдыг Хуралга чыл санында Айыткал кылыры Россияның Конституциязының негелдези-дир, ол Yндезин хоойлу бөгүн чээрби чыл болган — деп, В.В. Путин чугаазының эгезинде демдеглээн. — Бистиң күрүневиске улуг ужур-дузалыг ол болуушкун-биле силерге байыр чедирип тур мен.

Конституция ийи өндүр улуг чүүлдерни—хамаатыларның эргелериниң болгаш хосталгаларының эң дээди байдалын болгаш күштүг күрүнени каттыштырган деп, ол уламчылаан. Конституцияның кижиниң болгаш хамаатының эргелерин болгаш хосталгаларын тодарадып турар кезээ кажан-даа элеп читпес. Yндезин хоойлунуң ол негелдези өлүм чок.

Конституцияда чугула национал идеялар илереттинген. Конституцияның социал күрүне дугайында нормаларының кол утказы—күрүнениң, ниитилелдиң, бизнестиң, хамааты бүрүзүнүң бот-боттарының аразында харыысалгазын илередип турар. Хамаатыларның, хөй-ниити болгаш профессионал каттыжыышкыннарның, политиктиг партияларның, сайгарлыкчы аңгының чурттуң амыдыралынга киржир дээн чүткүлүн деткиир ужурлуг бис.

Ооң-биле чергелештир чер-черлерде, муниципалитеттерде хамааты идепкейлиг чорукту деткиир ужурлуг бис, ынчан кижилер бодунуң суурун азы хоорайын эргелеп-башкарарынга, амыдыралдың шынарын тодарадып турар хүн бүрүнүң чугула айтырыгларын шиитпирлежиринге боттуг аргаларлыг апаар.

Тус чер бот-башкарылгазының системазында айтырыглар дыка хөй чыылган. Харыысалга биле курлавырларның хемчээли дең-дески эвес. Ооң уламындан бүрүн эргелерге будулгаазыннар тыптып турар. Ол чүгле ужуру тывылбас эвес, чамдыкта бир деңнелден өскезинче — райондан регионче, көдээ суурдан районче, оон база катап дедир шурап турар. Тус чер бот-башкарылга органнарында коррупцияга хамаарышкан шуугаазыннар бо-ла үнүп кээр.

Кожуун деңнели барык харыылаар чүве чок арткан. Ооң өөредилгеге, кадык камгалалга, социал айтырыгларга бүрүн эргелерин регионче дамчыдыпкан. Тус чер эрге-чагыргазын кижилер хол сунупкаш-ла, чеде бээр кылдыр тургузар херек, чүге дээрге чонга эң чоок турар чагырга ол ышкажыл. Мооң-биле холбаштыр тус чер бот-башкарылгазының Бүгү-россия чөвүлелинче, Федералдыг Хуралдың кежигүннеринче, Россияның Чазаанче дилег киирип тур мен. Байдалды болур-чогуур кылдыр, үениң негелдезин езугаар тургузары-биле бо айтырыгны бүгү талаларындан көрээлиңер.

Тус чер бот-башкарылгазын организастаарының ниити принциптерин тодарадыры, чер-черлерге күштүг, хамаарылга чок, саң-хөө талазы-биле торлуш дивес эрге-чагырганы тургузарын чугула деп санаар мен. Ындыг ажылды 2014 чылда, сураглыг Тус чер реформазының 150 чылында эгелээр болгаш хоойлу-биле быжыглаар ужурлуг бис.

Тус черни, тус чер бот-башкарылгазын сайзыраткан соонда Россияга мурнакчы чаартылгаларны боттандырары-биле эртем-билиглиг кадрларны тывар арганы берген. Оларның аразында Столыпинниң аграр реформазы болгаш делегейниң бирги дайынының чылдарында үлетпүрнүң эде тургусканы кирип турар.

Күчүлүг тус чер бот-башкарылгазы чурттуң кадр күчүзүн долдурарынга болгаш чаартырынга улуг курлавыр болурунга бүзүрээр мен. Соңгулдаларның аргазы-биле эрге-чагыргага белеткелдиг, чүткүлдүг, бедик мергежилдиг кижилерниң келиринге сонуургалдыг бис. Ынчангаш политиктиг чижилгени сайзырадыры, политиктиг черлерни сайзыраңгайжыдары, оларга ажык болгаш дээштиг чоруктуң байдалдарын тургузары дээш, моон соңгаар-даа ажылды уламчылаар апаар.

Чоокта чаа эрткен соңгулдалар политиктиг амыдыралда албан-езузунуң шуугаазыны, хөлүн эрттир организастаар чоруктар, түңнелдерниң кандыг болурун баш удур билип алыр чүүлдер эвээш болган дээрзин көргүскен. Чаа партиялар боттарын көргүскен дээрзин дыңнадырын чугула деп санаар мен. Эрге-чагырганың муниципалитет болгаш регион органнарынга олуттарны чаалап алгаш, олар келир үеде федералдыг соңгулда кампанияларынга киржиринге эки орукту ажыдып алганнар, олар политиктиг «хоочуннарга» төлептиг чижилгени тургузар дээрзинге бүзүрээр мен.

Владимир Путин Айыткалынга күрүнениң болгаш хуу бизнестиң курлавырларынга доктааган. Олар стратегтиг сорулгаларны сайзырадырынга ажылдаар ужурлуг дээрзин демдеглээн. Аңаа чижек кылдыр Сибирьни болгаш Ыраккы Чөөн чүктү сайзырадырының айтырыгларын адаан. «Ол дээрге XXI чүс чылда бистиң национал улуг сорулгавыс-тыр. Шиитпирлээр деп турар айтырыгларывыс хемчээлиниң талазы-биле аажок улуг, ынчангаш бистер өскелерге дөмейлешпес базымнарны кылыр ужурлуг бис»—деп демдеглээн.

Ыраккы Чөөн чүкте чаа инвесторларга арыг орулганың болгаш өске-даа киирилделерниң үндүрүглериниң ставказын чиигелделиг болдурар дугайында шиитпирни хүлээп алган бис дээрзин ол айыткан. Ындыг чиигелдени бүгү Чөөн Сибирьге, ооң иштинде Красноярск крайга болгаш Хакасия Республикага көргүзер. Оон аңгыда Ыраккы чөөн чүкке болгаш Чөөн Сибирьге экономиктиг мурнады хөгжүлдениң тускай девискээриниң четкизин тургузарын В.В.Путин саналдаан. Ындыг зоналарга тургустунган чаа бүдүрүлгелерге үндүрүглер талазы-биле чиигелделер көргүзер дээрзин дыңнаткан.

Президент В. Путин чурттуң иштики амыдыралы-биле холбашкан өске-даа хөй-хөй айтырыгларга доктааган.