Республика бүзүрелдиг бурунгаарлаар

Елена Каратаева, ТР-ниң экономика сайыды:

— Тыва Республиканың Баштыңы — Чазааның Даргазы Шолбан Кара-оолдуң Россияның Чазааның хуралынга регионнуң социал-экономиктиг байдалының илеткелин кылганы — улуг чедиишкин. М-54 «Енисей» федералдыг оруктуң угланыышкынын Хандагайты — Боршооже өскертири республиканың бурунгаар сайзыралынга канчаар-даа аажок чугула. Бо айтырыгны 10 ажыг чылдың дургузунда сайгарып келген болгаш Шолбан Валерьевичиниң өйүнде база катап көдүрүп эккелгени шын болган. Төлевилелдиң боттанылгазы-биле 12 муниципалдыг тургузуглар (республиканың чурттакчы чонунуң барык 60 хуузу) хаара туттунар. Бо талазы-биле ажыл эгелей берген, Росавтоорукче баштайгы документилерни чоруткан. Улаштыр Хандагайты оруун федералдыг өнчүже шилчидер дугайында доктаалдың төлевилелин белеткээри-биле РФ-тиң Орук транспорт яамызынче оларны дамчыдар. Орукту Хандагайты — Боршооже углаар кылдыр өскертиринче 7 млрд. рубль хереглеттинер, а орукту бир чылда ажаар-тежээринче 218 млн. рубль үнер. Бо улуг төлевилелдиң боттанылгазын чедип алыры дээрге-ле, бир дугаарында, немелде ажылчын олуттар болгаш амыдырал-байдалывыстың бедик чадаже көдүрлүрү дээрзи билдингир.

Ооң мурнунда чылдарда болган сейсмологтуг болуушкуннарның түңнелинде, Ак-Довурак, Шагаан-Арыг хоорайларда эргижирээн одалга төптери ажыглалдан үнүп, олар дүжериниң кырында келген. Онза байдалдар яамызының специалистериниң үндүрген түңнелдерин алган бис. Төлевилелдиң ниити чарыгдалы 1 млрд. 300 млн. рубль болгаш федералдыг удуртулга ону боттандырарынче чөпшээрелди берген. РФ-тиң Энергетика, Тудуг болгаш Регион сайзырадырының яамылары-биле кады ажылдажылганы чорудуп турар бис. ТР-ниң Энергетика яамызы Ак-Довурак, Шагаан-Арыг хоорайларның чылыг хандырылгазының схемазының техника-экономиктиг негелделерин ажылдап кылган. 2014 чылдың февраль 1-ге чедир 2015 чылда төлевилелди боттандырып, тудугну уламчылаарынче акша-хөреңгини камгалаар талазы-биле чагыгны киирер бис. Республиканың барык 12 муң чурттакчы чону чылыг-биле бүзүрелдиг хандыртынар.

Республиканың 1 дугаар эмнелгезиниң терапия салбырының оран-савазын 1996 чылдан эгелеп тудуп эгелээн. Ону доозарынче 2010 чылда санаан өртек-үнези-биле 438 млн. рубль хереглеттинер. Амгы үеде хан эргилдезиниң системазының аарыгларындан өлүп хораар чорук хөй болуп турар. Чаа корпус ажыглалга кире бээр болза, кадык улустуң саны көвүдээр дээрзи чугаажок. Ук оран-сава талазы-биле эксперттерниң үндүрген түңнелдери алдынган. Федералдыг деткимчени алырынче төлевилел-чарыгдал документилерин белеткеп турар бис.

Бо көдүрүп турар айтырыгларывыс дээрге-ле, ооң мурнунда-ла үр үениң дургузунда шиитпирлеттинмейн келген айтырыглар-дыр. Ынчангаш Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оолдуң эгелээшкиннериниң, күжениишкинниг ажылының ачызында республиканың социал-экономиктиг байдалы көскүзү-биле сайзыраар. Бети дизе үлетпүр адырының хөгжүлдезинге демир-орук тудуу аажок салдарлыг. Ол дээрге-ле, немелде 15 муң ажылдаар олуттар болгаш республиканың бюджединче 17 млрд. рубльдиң киирилдези-дир.

Черле ынчаш, 2012 чылда кол капиталга инвестицияларның хемчээли 11 миллиард рубль болуп, чылда 1,3 катап өскен. Инвестиция төлевилелдерин күүсеткенинден бюджеттерниң бүгү деңнелдеринче үндүрүг киирилделериниң түңү 2011 чылдаазынга деңнээрге, барык ийи катап өскен. Алдын тывыжы барык 26 хуу көвүдээн. Инвесторларның бүдүрүлгелеринге тус черниң 900 хире ажылчыннары болгаш специалистери ажылдап келген. Yстүнде айтырыгларның херек кырында боттанылгазы-биле ажыл чок чорук кызырлып, республикавыс бүзүрелдиг бурунгаарлаар дээрзин база катап демдеглеп тур мен.