Чедиишкиннерниң делгелгези

Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оолдуң саналдап үндүргени «Чаңгыс суур – чаңгыс бүдүрүлге» губернатор төлевилелинге хамаарылгавыс чаңгыс аай эвес болганын бөгүн чажыргаш-даа канчаар. Чамдыктарывыс ооң боттанырынга чигзинип, өскелеривис ийи билээн дагдыныпкаш, ажылдап кирипкен. Бо төлевилелдиң эрткен часкы баштайгы делгелгези ынаныштың көзү болган. Дүүн, декабрь 6-да, «Сүбедей» спорт комплекизинге ажыттынган ийиги делгелге – төлевилел ажыл-агыйжы кижилерниң эрес тура-соруунуң чалбыыжын кыпсып үндүргениниң херечизи.

«Чаңгыс суур – чаңгыс бүдүрүлге» төлевилелдиң эге дээрезинде сорулгазы көдээ ажыл-агыйны сайзырадыры турган. Ынчалза-даа янзы-бүрү мергежилдиг, сонуургалдарлыг кижилерниң кичээнгейин ол хаара туткан, ынчангаш төлевилел делгемчип чоруй барган. Россияның Чурукчулар эвилелиниң кежигүнү, улусчу мастер Лориса Норбу бо төлевилелдиң салдары-биле чогаадыкчы ажылы сайгарлыкчы чорук-биле харылзаалыг апарган. Чонар-даштан, дой-довурактан тыва национал улусчу белектерни кылып, «Чаңгыс суур – чаңгыс бүдүрүлге» төлевилелге киржип, чогаадыкчы ажылы чүгле уран чүүл үнелиг эвес, акша-төгерик өртектиг апарган. Ооң дой-довурактан кылган тыва ойнаар-кыстарны чон сонуургап садып ап турар.

Тыва улустуң «Хойлуг кижи — каас» деп үлегер чугаазы бар. Улуг-Хем кожууннуң Эйлиг-Хемниң чурттакчылары «Өшкүлүг — кижи каас» деп чүвени херек кырында бадыткааннар. Эйлиг-Хем өшкү чурту-ла болгай. Бриллиант чайырлыг деп онза шынарлыг дүктүг өшкүнү ында азырап өстүрүп турар. Бриллиант чайырлыг дүк кандыг-даа будук-биле будуттунмас – будук дораан-на оңуп каар. Ынчангаш өшкүлерниң аңгы-аңгы чүзүннүг дүктерин холуп тургаш, аңгы-аңгы өңнерлиг аржыылдарны дээш, өске-даа хеп аймаан эйлиг-хемчилер аргып турарлар. Ол ажылды хууда сайгарлыкчы Анюта Ооржак организастаан. Эйлиг-хемчилерниң аргааны бриллиант чайырлыг аржыылдар чүгле Улуг-Хем кожуунга эвес, бүгү республикага билдингир апарган. Чагыглар Тываның кайы-даа суурларындан бар, оларны Эйлиг-Хемниң аржыыл аргыыр ус-шеверлери күүседип четтикпейн турарлар. Бриллиант чайырлыг дүктен аргаан аржыылдар Эйлиг-Хемниң бренд апарган дизе, хөөредиг болбас.

Ак-Довурактан идик-хеп аймаа даараар ус-шевер Марина Ооржак Красноярск хоорайның № 41 ортумак профессионал-техниктиг училищезин хеп быжып даараар мергежилдиг 1990 чылда дооскан. Амгы үеде тыва национал идик-хеп даараар талазы-биле Тывада билдингир ус-шеверлерниң бирээзи. «Чаңгыс суур—чаңгыс бүдүрүлге» төлевилелдиң бо делгелгезинге байырлалдарга, концерттерге кедер каас-чараш хепти делгээн.

«Чаңгыс суур – чаңгыс бүдүрүлге» губернатор төлевилели хөй кижиге деткимче болганының херечизи – Сүт-Хөлдүң Алдан-Маадыр суур чурттуг Кежик Ооржактың хууда бүдүрүлгези. Хар-назыны чаа-ла чээрби ажып чоруур бо оол ажыл чоктар даңзызынга турган.

«Чаңгыс суур – чаңгыс бүдүрүлге» төлевилелге киржирге, ажыл чок кижилерни ажылга хаара тудар албан черинден 100 муң рубльди бээрин билип алгаш, төлевилелге киржир күзелин илередип, херек арга-сүмени арга-дуржулгалыг кижилерден ап, хууда бүдүрүлгени тургускан. Төлевилелге киришкен дээш 100 муң рубль деткимчезин ап, сүт болбаазырадыр ажылды эгелээн. «Даялыг» көдээ ажыл-агый кооперативи-биле сырый ажылдап, саржаг, сметана, творог дээш, эки шынарлыг ак чем аймаан бүдүрүп үндүрүп турар. Бөгүн Кежик Ооржак— «Чаңгыс суур – чаңгыс бүдүрүлге» төлевилелдиң киржикчизи. «Чаңгыс суур – чаңгыс бүдүрүлге» төлевилел бодунуң адын бадыткап эгелээниниң чижектери бар дээрзин делгелгениң киржикчилеринден билип алдым. Хөй мал-маганныг араттар азырап өстүрген малының эъдин, сүдүн, дүгүн шуптузун боттары болбаазырадыр хамаанчок, садып күш четпес апарган. Оларның малының эъдин, сүдүн, дүгүн болбаазырадып турар ажыл-агыйлар база тыптып келген. Ындыг ажыл-агыйларның аразында демнежилге база быжыгып орар. Удатпас олар улам сырый каттыжып, суур бүрүзүнге чаңгыс улуг бүдүрүлге тыптып кээп болурунуң ора-сомазы бар деп делгелгениң киржикчилери чугаалап турдулар.

Шангыр-оол Монгуш.

"Шын" солун