ЭКСПЕРТТЕР: «Курлавыр чиг эт күчүзүн дээштиг сайзырадыры Тываның хөгжүлдезинге өзүлделиг базымны бээр»

РФ-тиң Чазааның хуралынга Тываның Баштыңының көдүрген айтырыглары чугула болгаш чогуур үезинде тургустунган деп, экономика эртемнериниң кандидады, РЭА-ның СС-тиң нефть-газ геологиязының болгаш геофизика институдунуң сектор эргелекчизи Ирина Филимонова болгаш экономика эртемнериниң кандидады, РЭА-ның геология болгаш геофизика институдунуң экономика бөлүүнүң удуртукчузу Леонтий Эдер олар санап турар.

«Тывада курлавыр чиг эт күчүзү аажок улуг, ону чогумчалыг сайзырадыр болза, регионнуң хөгжүлдезинге өзүлделиг базымны берип болур. Ооң кол үндезини кокстуг болгаш энергетиктиг хөмүр-даш, кобальт, алдын, өңнүг болгаш ховар металлдар, аңгы-аңгы тудуг материалдарының ховар кезектери, суг адааның аржаан суглары болуп турар» — деп, олар санааннар.

Амгы үеде регионда сонуурганчыг бүдүрүлге болза, Элегестиң хөмүр-даш чыдыны болур деп, эксперттер санап турар. Ол черни улуг хемчээлдиг кылдыр сайзырадырынга шаптык болуп турар чүүл — транспорт инфраструктуразының чогу. «Ындыг турбуже чүгле казып тывыышкын бүдүрүлгезин сайзырадыры эвес, хөмүр-даш үлетпүрүнүң баазазынга немелде продукция бүдүрер улуг үлетпүрнү ажыдары, а ол ышкаш өске-даа даг-металлургия бүдүрүлгезин тургузары болур. Ону иштики рынокче-даа, Азия-Оожум океан девискээриниң чурттарынче-даа чорудуп болур. Ол чүүлдер ажылдаар немелде олуттарны тургузар, үндүрүг киирилделерин регионнуң бюджединче шилчидер арганы бээр» — деп, эксперттер санап турар.

Леонид Смирнягин: «Тыва — онзагай чер.

Тыва Республикада ажыл-херектерниң байдалын, ону сайзырадырының оруктарын сайгарган Чазак хуралынга РФ-тиң регион сайзыралының сайыды Игорь Слюняев чүве чугаалаан. Хурал соонда Чазак Даргазы Дмитрий Медведев Тываның социал-экономиктиг хөгжүлдезиниң айтырыгларының талазы-биле ведомстволар аразының бөлүүн тургузарының дугайында даалга берген. «Тыва Республиканың социал-экономиктиг комплекстиг хөгжүлдезинче угланган саналдарын эрге-чагырганың федералдыг органнары, инвесторлар, күрүне компаниялары 2014 чылдың апрель 1-ге чедир чаа тургустунган ведомстволар аразының ажылчын бөлүүнче киирер ужурлуг — деп, Слюняев чугаалаан. — 2014 чылдың март 1-ге чедир Тываның эрге-чагыргалары-биле ажылдаар бис, ооң соонда планывысты Россияның Чазаанче киирер бис. Ону калбаа-биле, ооң иштинде силерниң республикаңарга сайгарып чугаалажыр. Регионнуң удуртукчузу Шолбан Валерьевич Кара-оол аажок эки чугаалады. Эрге-чагырга кызымак ажылдап турар дээрзин ол бадыткаан, саң-хөө херек харын».

Политгеограф, МКУ-нуң профессору Леонид Смирнягинниң санап турары-биле алырга, Тываның сайзыралын боттандырып турар үеде Россияның Чазаа экологтуг байдалче кичээнгейин угландырар ужурлуг. «Экологтуг туружун барымдаалап көөрге, ол дээрге аажок кайгамчык чер-дир. Азияның дыка хөй чурттары олче улуг адааргал-биле көрүп турар, бойдустуң ындыг булуңун, Тибеттен өске, тывары берге боор. Өске талада, чер иштиниң хөй-хөй байлактары ында бар-дыр. Чижээ, хөмүр-даш дижик. Демир-орук чокта ону шиңгээдири болдунмас. Ындыг болганда экология биле экономиктиг сайзыралдың аразында таарымчалыг быраны тывары дээн ышкаш аажок аар үүрге эрге-чагыргаларның мурнунда тургустунган. Регоннуң экономиктиг өзүлдезин чедип алыр деп турар Тываның Баштыңының чүткүлүн билип тур мен, социал-экономиктиг туруштан көөрге регионда шиитпирлээр айтырыглар хөй. Тываны сайзырадырының талазы-биле Чазакта тургузуп турар ажылчын бөлүк мөөңнеттинген айтырыгларны чогумчалыг шиитпирлээр ужурлуг».

Тываны сайзырадырының комплекстиг инвестиция планын 2018 чылга чедир күүседир деп санаанын сагындыраал.