Ыры-хөгжүм –эгээртинмес байлаавыс

Ноябрьның 16-17 хүннеринде Кызыл кожууннуң Сукпак суурунуң көдээ Культура бажыңынга Тыва Республиканың культуразының алдарлыг ажылдакчызы, ыраажы Михаил Айыжының шаңналы дээш республика чергелиг бирги ретро ырлар мөөрейи («Эрткен үе ыры-хөгжүм — эгээртинмес байлаавыс-тыр») болуп эрткен. Бо төлевилелди республиканың Улусчу чогаадылга төвү, Кызыл кожуун чагыргазының культура эргелели, Сукпак суму чагыргазы болгаш Айыжыларның өг-бүлези демнежип организастаан. Ооң сорулгазы – эрткен үениң сагыш-сеткилди доюлдуруп кээр уттундурбас, чараш ырларын чонче катап ээлдирип, Тываның композиторларының чогаадыкчы ажылы-биле чурттакчы чонну улам ханы таныштырып, улус аразында ыраажы салым-чаяанныгларны илередип тывары. Мөөрей бодунуң мурнунга салдынган ол сорулгазын күүседип шыдаан дээрзин ийи хүн үргүлчүлээн уран чүүлге сонуургалдыгларның демисели бадыткаан. Көрүкчүлер клуб сыңышпас кылдыр чыылган. Адыш часкаашкыннары улай-улай диңмиттелип турган.

Ниитизи-биле мөөрейге 17 кожуундан 41 ыраажы киришкен. 18 хардан 80 харга чедир назылыг ыраажылар көрүкчүлерни уран талантызы-биле магадаткан.

Мөөрейни сонуургап келген көрүкчүлерге Айыжыларның өг-бүлези сценадан байыр чедирип, ыры-хөгжүмүн бараалгаткан. Светлана, Михаил Айыжылар уруглары база оглу Адыган-биле аян туттулар. Уран чүүлчү бо өг-бүлени канчап магадавас боор. Эрткен чылын өг-бүле мындыг мөөрейни кожуун чергелиг кылдыр Солаан Базыр-оол аттыг Культура бажыңынга эрттирген. Ол арга-дуржулгазынга даянып, Михаил Иргитовичиниң 60 харлаанынга тураскаадып, мөөрейни республика чергелиг кылдыр организастааны бо. Ыраккы Мөңгүн-Тайга, Бай-Тайга, Тожу кожууннардан безин киржикчилер чедип келген болду.

ТР-ниң культуразының алдарлыг ажылдакчызы Михаил Айыжы удурткан жюри кежигүннери: чоннуң ынак ыраажызы, «Тыва» КТРК-ның үн режиссеру Мерген Шойдан, ТР-ниң алдарлыг артизи Галина Сюрюн, ТР-ниң культуразының алдарлыг ажылдакчызы, Улусчу чогаадылга төвүнүң килдис эргелекчизи Зоя Монгуш, Кызыл кожууннуң культура эргелелиниң килдис эргелекчизи Айгуль Оюн тиилекчилерни илереткен. Дээди шаңнал – Гран-прини Улуг-Хем кожууннуң төлээзи, 74 харлыг Надежда Танова кырган-авай чаалап алган. Езулуг чончу, бойдустан чаяаттынган чараш үннүг ыраажы-дыр дээрзинге бүзүредивис. Бирги чергениң лауреады атты Сукпак школазының башкызы Любовь Лопсан ат-сураглыг композитор «аъдының бажы элекке хоя берген» Евгений Мартыновтуң, сөзү Андрей Дементьевтиң «Лебединая верность» деп ырызын кайгамчык күштүг, чараш, артисчи аян-биле күүсеткеш, өөрүн тиилеп үнген. Кызыл кожууннуң Шамбалыг суурдан аныяк малчын Александр Ондар бодунуң аттажы Александр Ондарның «А, Хемчиим» деп ырызын ырлааш, үшкү чергениң лауреады болду. Кызыл хоорайдан Ирина Ондар, Клара Саая, Өвүр кожууннуң төлээзи Алексей Конгар, Каа-Хем суурдан Каң-Демир Донгак олар дипломантылар болду. 80 харлыг Зинаида Бурьянова, 70 ажыг харлыг Болат-оол Араптан олар тускай шаңналга төлептиг болганнар. Бай-Тайга кызы, Национал музейниң ажылдакчызы Татьяна Күжүгет Валентина Толкунованың репертуарындан «Поговори со мною, мама» деп ырыны ырлааш, «Эң чараш ретро ыры» деп шаңналды алды. Сценаже коляскалыг үнүп келгеш (буттары чок), аарыг-аржыынга-даа чалынмайн, ырыга ынаан бадыткап, Тес-Хем кожууннуң төлээзи Айдың Монгуш композитор Борис Чамбыттың «Чүшкүрбейн баарың ол бе?» деп ырызын ырлааш, культура ажылдакчыларының профэвилелдериниң тускай шаңналын алды.

Допчулай чугаалаарга, шаңналдар-даа хөй болган. Ол шаңналдарны Михаил Айыжының өг-бүлези, төрелдери, кады төрээннери тывысты.

Мөөрейниң киржикчилери болгаш организакчылары «төгерик столду» эрттирип, мөөрейниң моон соңгааргы салым-чолун тодарадып, элээн хөй айтырыгларны шиитпирлээн. Түңнелинде мындыг мөөрейни Сукпак суурга чылдың-на республика чергелиг кылдыр эрттирер болган. Ырыга ынактарга ол дыка-ла онза белек дээрзи чугаажок.

Светлана Дачын-Хөө.

"Шын" солун