Кызыл - Шагаан-Арыг: чаа интернет шугуму ажыттынган

Шагаан-Арыг хоорайның 125 чыл, Улуг-Хем кожууннуң тургустунганындан бээр 90 чыл болганын байырлаан хүнде харылзааның волокно-оптиктиг шугумун (чаа технологиялар езугаар шил бүдүмелдерден кылган харылзаа шугуму) улуг-хемчилер алган. Ындыг белекти ол кожууннуң чонунга төлевилелге бодунуң 62 миллион рубль түңнүг акшазын киирген «Тывасвязьинформ» ААН берген.

Кызыл хоорайдан Шагаан-Арыг хоорайга чедир ханызы 1,2 метр черге 32 удазынныг волокно-оптиктиг шугумну 120 километр черге шөйген. Амгы үеде волокно-оптиктиг кабельди кожуун чагыргазының, Пенсия фондузунуң салбырының, миграция албанының салбырының, №1 школаның, хоорай эмнелгезиниң оран-саваларынче киирген. Ону хөй квартиралыг чуртталга бажыңнарынга кожарының талазы-биле ажыл ам чоруп турар. Келир үеде ол шугумну кожууннуң чоок суурларынче кожары көрдүнген.

Оптиктиг кабель — аажок хөй медээлерни, ооң иштинде дыка ырак черге мультмедий болгаш видио болгаш үн медээлерни дамчыдарының талазы-биле эң сөөлгү болгаш эң сайзыраңгай технологиязы-дыр. Харылзааның ол хевирин ам шагаан-арыгжыларның алганы ол. Волокно-оптика шугумунуң тудуунуң доозулганынга тураскааткан байырлыг езулалга Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол бо болуушкуннуң ужур-дузазы Тывага аажок улуг, чаа технология езугаар шил бүдүмелдерден кылган шугумну Кызыл —Шагаан-Арыг аразынга кииргени «чурагайлыг үен-шагның» бисте чедип келгениниң бадыткалы-дыр дээрзин демдеглээн. «Юбилейи-биле холбаштыр Улуг-Хемге эки белек бердиңер — деп, регионнуң удуртукчузу чугаалаан.—Ындыг ажыл-үүлеңер дээш силерге аажок өөрүп четтирдим. Харылзааның амгы үедеги херекселдери чокта сайзырал чедип алыры болдунмас. Ындыг арганы биске бердиңер. Ол дугайында байырлыг хуралга ыяап демдеглээр мен. Ам эрге-чагыргаларның, ооң иштинде муниципалдыг эрге-чагырганың кол сорулгазы, ол аргаларны чоннуң чаагай чоруунга ажыглаары. Ол дээрге күрүне болгаш муниципалдыг ачы-дузаны чедирериниң эки шынары болгаш шалыпкын чоруу-дур. Чоокку үеде маңаа хөй ачы-дуза чедирер төп ажыттынар дээрзинге идегеп тур мен, ынчан чурттакчылар документилер долдуруп алыры-биле оочурларга шак-шагы-биле иткилежип турбас апаар. Бо болуушкунга киришкен кижи бүрүзүнге байыр чедирип тур мен. Ындыг төлевилелди күүседип шыдаар бүдүрүлгениң келир үези эки деп бодаар мен» — деп, Шолбан Кара-оол чугаалаан.

Шагаан-Арыгның харылзаа белдиринде волокно-оптиктиг шугум дерилгезин тургускан бичежек залынга Чазактың төлээлери, юбиляр кожууннуң чагыргазы, харылзааның хоочуннары, керээлиг организацияның удуртулгазы, партнерлар болгаш шугумнуң ээлери чыылганнар. «Тывасвязьинформ» ААН-ниң чиңгине директору Сылдыс Хертек Кызыл — Шагаан-Арыг аразынга чаа шугумну киирген чорук чүгле хөй кижилерниң өөрүшкүзү эвес, республика Чазааның, бизнестиң болгаш кожуун чагыргазының чогумчалыг кады ажылдажылгазының төлептиг үлегер-чижээ-дир дээрзин демдеглээн. Хөй санныг айтырыгларны, ооң иштинде черлерни тускайлаарын кандыг-даа саадал чокка Культура салгалын камгалаар албан болгаш өске-даа черлер-биле кады чоруттувус. Оон аңгыда республика Баштыңының харылзаачылар-биле ужуражып тургаш, муниципалитеттерге харылзаа системазын сайзырадыры чугула сорулга болур дээн даалгазы улуг салдарлыг болган.

Бо чаа ажыл-херектиң эгелекчизинге С. Хертек бодунуң оралакчызы Орлан Серенни адаан. Ону ол чүгле бодап тыпкан эвес, күүселдезин безин хандырып шыдаан. Орлан Маадырович республиканың күрүне шаңналынга төлептиг деп, коллектив санап турар. Чүге дээрге Тываның болгаш Россияның демнежилгезиниң 100 чылының бүдүүзүнде ооң сайзыралынга улуг салыышкынны ол киирген.

Шугумну салып кожарының талазы-биле ажылды Красноярск крайның Курагино суурда «Связь-Стройкомплекс» КХН күүсеткен. Ооң удуртукчузу бистиң чаңгыс чер-чурттуувус Василий Зыков, ол дыка хөй чылдарның дургузунда Сарыг-Септиң харылзаа белдирин удуртуп келген. Ол бүдүрүлге бодунуң хүлээлгезин хуусаа бетинде болгаш бедик шынарлыг күүсеткен. Тывага база катап ажылдаары аңаа улуг ужур-дузалыг болган дээрзин Василий Михайлович демдеглээн. Чүгле амыдыралының дыка хөй кезии эрткен республикаже ээп кээп турганы эвес, регионнуң сайзыралынга, а ол ышкаш элээн каш чыл эрткенде, демир-орук харылзаштыра бээр Тыва биле Курагино районнуң аразынга экономиктиг харылзааларны быжыглаарынга база салыышкын дээрзин демдеглээн.

Оптиктиг кабель медээлерни чырыктың дүргени-биле дөмей дамчыдар. Дүрген дамчыдар интернетти езулал үезинде-ле көргүскен. Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол ону дамчыштыр Томскиниң күрүне университединиң 4-кү курузунуң студентизи, ШагаанАрыг чурттуг Буян Даржаа-биле харылзашкан. Ол аныяк кижи оптиктиг харылзааның физиказының болгаш техниказының талазы-биле мергежилде өөренип турар болгаш чаа шугумну үнелеп көрген. Шолбан Кара-оол студент-биле чугаалажып, ооң өөредилгезин сонуур­гаан, төрээн республиказынче ээп келир дээн Буянның сорулгазын Чазак Даргазы изии-биле деткээн. «Эр хей-дир сен. Кылыр ажылывыс хөй эвеспе» — деп аңаа чугаалаан. Республика Баштыңы бодунуң Кызылда хүлээп алыышкын өрээли-биле база харылзашкан.

Бо харылзааның артык күжү чүгле дүргенинде эвес, өртээниң чиик болуп турарында. Барык ийи катап чиик. Чаа дериг-херекселди кожуун чагыргазының оран-савазының чоогунда девискээрлерге тургузарын чагырга даргазы Мерген Анай-оол аазаан.

«Тывасвязьинформ» ААН регионда беш улуг бүдүрүлгелерниң бирээзи, ол Тыва Республикада электри харылзаазының башкарыкчы оператору, дамчыдылга кылырының талазы-биле хөй талалыг ачы-дузаны чонга чедирип турар. Ооң харылзаа четкизи бүдүн Тываны хөме алган. Амгы үеде ук бүдүрүлгениң 33 муң телефоннарын, Интернет четкизин 5 муң кижи ажыглап турар. Республиканың улуг үндүрүг төлекчизиниң бирээзи. 2012 чылда республика бюджединче бүдүрүлге 54,5 млн. рубльди шилчиткен, 2013 чылдың сентябрь 1-ниң байдалы-биле 40,7 млн. рубль. Ында 500 ажыг кижи ажылдап турар.