Күзелимге чедер сорулгалыг мен

Агаар-десант шериинге чуртунуң мурнунга хамааты албан-хүлээлгезин эрттирери-биле барган аныяк оолдарга аас-кежик «дүшкени» ол деп бодаар мен. Чүге дизе агаар десантниктерге дээрге эң-не дидим, коргуш-сыныш чок, быжыг тура-соруктуг кижилер-дир. Чүге-ле ийик, бичии-даа, элээди-даа оолдар өзүп келгеш, ыяап-ла агаар-десант шериинге хүлээлгезин эрттирер күзелдиг болур. «А чүге албан десантник болуксаар сен?» — деп айтырарга: «Чүге дизе чүгле кортпас кижи парашют-биле самолеттан шураар» — деп харыылаар боор чорду. Ол-даа шын. Ынчаарга оларның чаш угаан-медерелинде безин езулуг эр кижиниң мөзү-бүдүжү хевирлеттинип турары илдең.

Маадырымны Станислав Роммедович Самдан дээр. Ол агаар-десант шериинге албан-хүлээлгезин эрттиргеш, улаштыр керээ-биле артып калган. Келир үеде ол кандыг сорулгалыгыл база эр кижиниң мөзү-шынары кандыг болур ужурлугул деп чүүлдерге ооң-биле чугаалажыр аргалыг болдум. Ынчангаш Россияның Агаар-десант шерииниң хүнүн уткуштур аныяк десантник-биле интервьюну номчукчуларга бараалгаттым.

– Станислав Роммедович, шериг албан-хүлээлгезин күүседири-биле Тывадан кажан чоруптуңар? База кайы хоорайга эрттирдиңер?

– Чуртумдан 2011 чылдың июнь 27-де аъттаныпкан мен. Иваново хоорайга эрттирдим.

– А чүге ыяап-ла агаар-десант шерии ирги, ол таварылга бе?

– Чок, ол мээң черле изиг күзелим турган. Ынчангаш школа соонда дораан-на шериг комиссариадынга барып, мени агаар-десант шериинче чорудар дугайында дилеп тургаш, чорупкан мен. Агаар-десант шериинге барганымга дыка өөрүүр мен. А чүге ыяап-ла агаар шерии дээрге, романтика деп бодаар-дыр мен (каттырар). Агаарга парашюттуг ужуп чоруурга, бут адаанда чер дыка чараш кылдыр көстүр. Ол дег чараш чүүл каяа турар деп.

– Агаар шерии дээрге-ле, бажымга дораан парашют кирер-дир, бир дугаар самолеттан шурааныңны сактып көрүңерем.

– Самолеттан дораан шуравас, баштай өөредиглер болур, оон чоорту 5 каът бажың хире бедик черден тренажердан бичии парашюттуг шурап эгелээр. Ол дээрге эге дээрезинде бодунуң коргуушкунун аңаа эртип алыры болур. Эге белеткелди эрткен соонда бир дугаарында 10 кижи орар «АН-2» деп бичии самолеттан, 600 метр бедиктен шурап эгелээн бис. Бир дугаар шураашкынны кижи билбейн баар чорду, чүге дизе чүгле парашюттуг шураар сен, оон ийи дугаарында чүъктешкилиг автоматтыг, «десантниктиң рюкзагы» деп рюкзак чүктеп алгаш, шураар, ол ынчан харын кижи эът-кежинге билип каар. Ийи дугаар парашюттуг шураан соонда «шериг-парашютист» деп атты тыпсыр. Ол белеткел өөредилгени эрткен улусту десантниктер деп санаар. Оон дараазында шураашкыннарны «ИЛ-76» деп улуг самолеттан шураар.

– Станислав Роммедович, шериг амыдыралды шилип алганыңарның чылдагааны кандыгыл? База чүге керээ-биле артып калганыңар ол?

– Ачамның ачазы база шериг албан-хүлээлгелиг, шагдаа органнарынга ажылдап турган. Черле харын бичиимден күзелим-дир ийин. Школага өөренип тургаш безин шериг оюннарга албан киржир турган мен. Оон кырган-ачамның аайы-биле ок-чепсекке сонуургалдыг апардым. А чүге керээ-биле артып калган дээрге, солун боорга, офицер болур күзелдиг мен. Ынчангаш меңээ шериг амыдырал дыка солун. Күзелимни амыдыралымга боттандырар сорулгалыг мен.

– Бодуңну шериг албан-хүлээлгелиг кижи болурунга шыырак белеткеп турар кижи-дир силер, спорт талазы-биле сонуургалыңар кандыгыл?

– Самбо хүрежин сонуургаар мен. База-ла школага өөренип тургаш-ла, самбо секциязынче барып турдум. 2012 чылда бүгү Россияның агаар-десант шерииниң чемпионады Псков хоорайга болуп турда, бодумнуң 68 килге хүрешкеш, 3-кү черни алган мен. Ол-ла чемпионатка Псков хоорай дээш 62 килге Эрес Оюн база 3-кү черге төлептиг болган. Спорт меңээ дыка улуг ужур-утканы илередип турар.

– Шериг албаны чуртталгадан эң-не эки сактыышкыннар кандыгыл, Станислав Роммедович?

– 2012 чылда Москваның Кызыл шөлүнге Тиилелге хүнүнге тураскааткан улуг парадка киришкеним уттундурбас. Кижи чеже-даа дүвүреп турза, дыка-ла чоргаарганчыг чорду. Бо 2013 чылда база кириштим. Парадка белеткел январь айдан эгелей бээр. 2012 чылда бүгү чурттуң агаар-десант шерииниң 900 десантниги, а бо чылын оон хөй — 1300 кижи 2 полк болгаш Рязань хоорайның шериг агаар-десант училищези киришкен.

– Силерниң бодап турарыңар-биле эр кижиниң мөзү-шынары кандыг болур ужурлугул?

– Эр кижи, бир дугаарында, чуртунуң камгалакчызы болур, ийи дугаарында өг-бүлези дээш сагыш човаашкынныг болгаш турум болуру. Амыдыралда бүгү чүүл эр кижиден хамааржыр ужурлуг.

– Биске «алдын» үеңерни бергениңер дээш улуу-биле четтирдивис. Чедиишкиннерни болгаш күзел-сорууңар бүдер болзун деп күзедивис.

– Четтирдим улуу-биле, силерге база экини күзедим.

Түңнел сөс: мээң маадырым амгы үеде Тыва чуртунче шөлээлеп чедип келген. Ол чуртунга келгеш безин бодун сула салбайн, хүн чурумун үревейн, спорт залдарынга барып, тренировкалап дадыгарын уламчылап турар. Ужуражыр хүнүвүсте безин ол спортка «аңгылаан» шагының соонда маңнап келген. Кажан ооң-биле чугаалашкан соонда бо ышкаш аныяк кижи бүрүзү кадык амыдырал дээш сонуургалдыг, хандыкшылдыг болур болза, келир үе дээш дүвүрел турбас дээрзинге бүзүрел улуг.

Валерия Конгар.
"Шын" солун