Тываның Баштыңы Ш. Кара-оол кол редакторлар-биле ужурашкан

Коронавирус пандемиязының үезинде массалыг информация чепсектеринге онза хүлээлге онаашкан – чонга албан езунуң шынныг медээлерин дыңнадып чедирери. Электроннуг болгаш парлалга органнары Интернет четкизинге тараттынган меге медээлерге хамаарыштыр үндезинниг тайылбырны берип, күүсекчи эрге-чагырга черлериниң ажылдарын ниитилелге таныштырып чедиреринге улуг үлүгнү киирип турар. 

"Эрге-чагырга биле ниитилелдиң харылзаазы хүн бүрүде өскерлип турар үеде чурттап турар бис. Эрге-чагырга черлериниң чонга ажык-чарлыг болуру – үениң негелдези. Чоннуң чагааларынга, оларның дилеглеринге дарый харыыларны бээри, санал-оналдарын дыңнап, аңаа хамаарыштыр чөптүг шиитпирлерни үндүрүп ажылдаары чугула. Чүге дизе, чон эрге-чагырганы тургузуп турар. Республиканың солун-сеткүүлдери - “Шын”, “Тувинская правда” база “ТываМедиаГрупп” электроннуг хевирде үнүп эгелээни чаартылганың бир хевири болуп, чонга дарый медээлерни дыңнадып, тарадыр аргалыг апарган. Ындыг болзажок, парлалга үндүрүлгелерин саазында арттырганы улуг назылыг кижилерге таарымчалыын демдеглээр апаар. Чырыкче үнүп турар материалдар аналитиктиг, ханы уткалыг болурун күзээр-дир мен. Информация чепсектери таварыштыр, аңгы-аңгы удуртукчулар губернатор төлевилелдериниң база өске-даа төлевилелдерниң боттаныышкынга, күүселдезинге тайылбырлыг ажылдарны кылып турарын эки” – деп, Тываның Баштыңы чугаалаан. 

Бөгүн интернеттиң эки-даа, багай-даа талалары кайы хөй. Ону чөптүг ажыглаары ажылга дөгүм. Массалыг информация чепсектери хөй-ниитиниң сонуургалын бодунче хаара тудуп турар болганда, чидиг айтырыгларны бүгү талазындан сайгарып, чонга шынныг чедирер ужурлуг. Ол журналист кижиниң чедингир дылындан, ханы сайгарылгалыг көрүжүнден дыка хамааржыр деп, республиканың баштыңы демдеглээн. 

“Интернет четкизин канчаар ажыглап турарын көрүп тур бис. Ооң-биле ниитилелде чөрүлдээлер, удурланыышкыннар тургустунуп туру. Чеже-даа эрге-чагырганы бактаар болза, ол ниитилелде турум байдалды хандырып, үй-балай, сандаралдыг чүүлдерден чонун камгалап турар болгаш, камгалаар-даа. Ынчангаш эрге-чагыргага удур хөделиишкиннерге кады туржуп, демнежип ажылдаар апаар бис. Мында, даргаларга удур шүгүмчүлелдер турбас ужурлуг деп, чугаалавайн тур мен. Маңаа социал шын херек. Эрге-чагырга органнары тускай экспертизаны эрткен, хоойлужудулга эрге-чагыргазының хүлээп алганы нормативтиг эрге-хоойлу актыларынга база амгы үеде күштүг хоойлуларга даянгаш, үндүрген шиитпирлерни ажык-чарлыы-биле чонга чедирер ужурлуг. Бо талазы-биле силерни, кол редакторларны, кады ажылдаар эштеривис деп санап, билчилгени манап тур мен” – деп, редакторның чыыжында Тываның Баштыңы чугаалаан. 

Ш. Кара-оол Интернет бодунуң базымын мурнады бергенин демдеглээн. Медээлерни салыпкан дораан-на, ол делегей четкизинче тарап чоруй баар. Ынчангаш дыңнадыг медээни салып тура, ооң үндезинниг шынныы дээш харыысалганы медереп билири чугула деп сагындырган. Ынчангаш эрге-чагырга черлери-биле кады ажылдаарының чаа чадазынче үнер херек деп, редакторларга сүмелээн. Массалыг информация чепсектери хөй-ниитиниң төлээлекчизи болганда, Интернет четкизинде бөлүктерде кайда шын, меге медээлер чоруп турарын чонга тайылбырлаар деп, ол сүмелээн. “Чеже-даа кызытса, кижи бүрүзүнүң күзелин хандырары болдунмас, чижээ, мээң адымга 1700 хире дыңнадыглар хүн бүрүде кээп турар. Оларның аразында өөренип көргеш, чоорту харыылаар айтырыглар база тургулаар, а кижи бүрүзү ол-ла дораан харыылап бээрин күзээр. А ол ажылды ынчаар кылыр дээр болза, чеже кижини хаара тударын бодап көрүңер даан. Ынчалза-даа дарый харыы бээр айтырыгларны, хөй кижилерге хамааржыр айтырыгларны мурнадырын кызыдып турар бис. 

Бо хүнде бисте 1390 ковид оруннар бар. А Россияның Кадык камгалал яамызы чурттакчы чонга онааштыр 160 орунну тударын сүмелээн болза, 10 катап хөй чыдар оруннарлыг бис. Көрдүнүп каанындан көвүдей бээрге, акшаландырыышкын республика бюджединден үнер апаар. Чурттуң Президентизи ковид-биле демисел ниити национал айтырыг санаан болганда, вице-премьер Голикованың деңнелинде билчилгелиг кады ажылдап, үндүрген чарыгдалывысты федералдыг бюджеттен эгидип ап турар бис. Ковидке удур демисежирде өске чурттарда улуг түңнүг торгаалдарны онаап турар болза, бистиң хамаатыларывыска онааштыр торгаал бээр деп баар болза, ол айтырыгны политикаже “хуулдуруп” алыр. А силер, массалыг чепсектер, ону өске чурттарның чижээ-биле чонга тайылбырлап чедирер ужурлуг силер. Шупту чүве кижиниң бодунуң сагылга-чурумунда деп билиндирер. Сээң кадыың – сээң бодуңнуң алдынып чорууруңда, сээң медерелиңден деп чүвени угаадыр” – деп, Тываның Баштыңы сагындырган. 

“Бо берге үени чурттап эртип тургаш, ооң ылап кайы хире нарынын орта билбейн турар бис. Өлүмнүң аарыгның чалгыын чурттап эртип турарывыс, факт. Дыка хөй чаңгыс чер-чурттугларывысты чидирдивис. Экономиктиг, саң-хөө бергедээшкиннериниң шылгалдазын эртип тур бис. Чүгле күш-ажыл-биле орулганы ажылдап алыр үе тургустунган. Ийи удурланышкак хөөннерниң: бирээзи – кайнаар-даа үнмейн бажыңга олураалыңар дээн, а өскези – ажылдавас болзувусса хоозуралче кире бээр дээн, кайызы-даа шын. Ол ийиниң ортузун канчап тып алырыл, айтырыг ол. Ынчангаш боттуң сагылга чурумунуң темазы кол черни ээлээр ужурлуг, ону төнчү чокка чырыдар. Кожавыс моолдарда ышкаш, акша-биле, езу-чаңчылдар-биле чурумну тудуп ап болур” - деп, Тываның Баштыңы чугаалаан. 

 Чазак-чагырга кандыг-даа айтырыгларга харыыларны бээринге кезээде белен, бир дугаарында боттары аңаа сонуургалдыг, ынчангаш демнежип ажылдаалыңар деп түңнелди үндүрген.