Тываның улуг сарыг шажын төвүнде тудуг ажылдары кайы хире чоруп турарын база катап хынаан

Ниитизи-биле хүрээ тудуунда бо хүнде даштыкы ажылдар колдуунда доозулган. Улуг соок дүшпээнде соңгаларны эптеп доозар дээн ажылдар кидин-түлүк. Чылыг дамчыдар хоорзаларны база чырык шугумун шөйген. Кажан соңга-хаалгаларны салып доозуптарга, “Субудей” спорт комплекизиниң котельнаязындан чылыгны берип эгелээрин республиканың чылыг болгаш энергетика сайыды Р. Кажин-оол чугаалаан. 

Долаан башкы буянныг тудугга үлүүн киириштирип, иштики аян-шеверлел ажылдарынга дузаны кадарын дыңнаткан турган болгаш, хүрээниң каъттарын эргий кезип тура, шажын тудуунуң дүрүмү, тургузуу-биле каяа кандыг чүүлдерни тургузуп болурунга бодунуң сүмезин киирген. 

Бо хүнде тудуг ажылдарында 28 кижи хайымныг ажылдап турар, кажан чылыгны киириптерге, иштики шеверлел ажылдарынга хөй ажылчыннар хаара туттунарын, тудугнуң удуртукчузу Б.Монгуш тайылбырлаан. 

Хүрээниң оран-савазы улуг, делгем болуру даштындан көскү. Бедии 56 метр чеде бээр, 17 каът бажың хире бедик, улуг хүрээге хуурактар өөредир төптү, ном саңын, бүдээл өрээлдери дээш, өске-даа шажынчы чугула ужур-дузалыг черлерни тускайлаар. Хүрээже кирер улуг хаалганың ийи талазынга тоолчургу ак арзылаңнарны олуртур. Кол хаалга таварыштыр ийиги каътче үнүп келирге, делгем өргээде 10 ажыг метр хире кылдыр кылган Будда бурганның овур-хевири чүдүкчүлерни база аян-чорукчуларны уткуп алыр... 

Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол хүрээде кылдынган ажылдарны база ам кылыр ужурлуг чүүлдерни хынап көрген соонда, мынча деп чугаалаан: “Тыва чоннуң хөөнүн чаңгыс аайлаштырар улуг оран-саваны чаңгыс үзел-бодал, дем-биле кылыр деп түңнелде келген улус бис. Хүрээ тудуунуң коммерцияга хамаарышпас фондузу акша-хөреңгини мөөңнеп алган. Камбы-лама башкывыс ламаларны эвилелдеп, ожуктуң үш дажы дег, демнежип ажылдаар болган. Хүрээвис өске шажын хүрээлеринден ылгалып, тыва аян, тыва хевирлер хөй болур кылдыр шеверледип алыксап турар мен, аъттар, арзылаңнарны үениң хөгжүлдезинге дүүштүр таарыштырып болур. Бо хүннерде Москвадан архитектор кижини чалап эккелгеним соонда, ажылдарның хемчээли улгадыр” – деп, Тываның Баштыңы көрүжүн илереткен. 

Тываларның өскелерден ылгалдыг аажы-чаңын илередип турар бир онзагай тураскаалды даштынга салза деп, Тываның Баштыңы саналдаан. Долаан башкы хүрээниң иштинде узун адагаштарны долгандыр, бажы Бурган башкыже көрнү берген кылдыр, улуларны сиилбип болур деп көрүжүн чугаалаан. 

“Чылыгны киириптерге-ле, иштики ажылдарга башкылар силерниң киржилгеңер, саналдарыңар, бодалдарыңар, көрүжүңер, шиитпирлериңер дыка херек апаар. Маңаа тускай чөпшээрелдиг өөредилге төвүн, библиотека, азы музей ажыдып алыр болза, оларның эки талалары кайы хөй. Ону албан чедип алырын кызыдар. Ол черлерге кайда өрээлдер тааржырын боданыр. Чылыг, чырык хандырар организациялар-биле керээлерни 10-15 чылга чарып алыр болза эки. Ам силерниң боданыр үеңер келген-дир” – деп, лама башкыларга сүмелээн. 

“Индияга өөренип турган башкылар бо чазын чанып кээривиске-ле, республиканың баштыңы Шолбан Валерьевич Кара-оол хүрээниң салым-чолун чогуур езузу-биле чогутчуп бээрин дилээн чүве. Эгезинде ойталаксап турганым шын. Ооң чылдагааны – өөредилгенимни уламчылаар турган мен. Ынчалза-даа ажыл-агыйжы херектерни кылыр, шажынывысты сайзырадыр бедик негелделиг үелер тургустунуп келген бооп турар. Бо бүгүнү чогутчуп шыдаптар боор мен деп түңнелге келгеш, чөпшээрежиптим” – деп, Долаан башкы чугаалаан. 

Тываның чаа Камбы ламазы Сергек башкы сарыг шажынның хөгжүлдезинге улуг рольду ойнаар тудугну кылыр деп саналды идип үндүргеш, ону боттандырып турар Шолбан Валерьевичиге четтиргенин илереткен. 

“Бо тудугну уштап-баштаан Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оолдуң ажыл-ижи чоннуң иштики сагыш сеткилин хөөннеп, амыдыралдың шын оруунче углап баштап турар. Кажан кижиниң иштики делегейи сайзыраңгай болур болза, даштыкы делегейивисти ыяк тудуп, сайзырадып шыдаптар бис. Ынчангаш бөгүнгү кылып турар кылдыныглар келир үени көргүзүп турар бооп турар. Келир үеже быжыг базымны “үш ожук дажы” сүмележип-ле турар болзувусса, ынчан эки үүле бисти манап турар. Бүгү амылыгларга, чонувуска, салгалдарывыска үүлениң өргээзин муң-муң чылдарда арттырып каап турарывыс бо. Ынчангаш чонуңарны, шажынны деткип чорууруңар дээш, улуу-биле четтирдивис” – деп, Тываның Камбы ламазы демдеглээн.