Тываның Баштыңы школалар директорларының чөвүлел хуралынга хүннүң чидиг айтырыгларын сайгарган

Хуралга республика баштыңы Шолбан Кара-оол киришкеш, башкыларның болгаш өөреникчилерниң айыыл чок чоруун хандырары-биле, санитарлыг чурумну сагып, школалар иштинде шимчээшкинни чурумчудуп, ырактан өөредилгени шынарлыг чорударын демдеглээн. 

«Боттарының девискээринден дашкаар школа амыдыралының судалын тудуп турзун дээш республиканың өөредилге албан черлериниң директорлар чөвүлелин тургускан бис. Директорларның эрге-байдалы сайыттар ышкаш харыысалгалыг деп көөр мен. Кымнарны доостуруп каанындан, бистиң даартагы амыдыралывыс ындыг болур. Чүгле өөредилгеже эвес, а уругларның билиглерге, бот-сайзыралга, ниитилелге алдынарының эге билиглеринге сонуургалды кижизидер. Өөреникчи кижиниң бот-онзагайын эскерип көөр, оон башка кижизидилге ажылының түңнели чок болур - деп, Тываның Баштыңы чугаалаан. – Чурттуң Президентизи чоокта чаа, класс удуртукчу башкыларынга немелде төлевирни улгаттырарын, школачылар-биле немелде болгаш бот-тускайлаң ажылдарже улуг курстар студентилерин хаара тударын саналдаан. Ол бодалды директорларга чедирерин бо хүн кызыттым».

Тываның Баштыңы хүннүң айтырыглары эң чугула деп айыткан. «Бөгүн өөредилгеже улуг күжениишкинни салып, национал төлевилелдер чорудуунда бар аргаларны ажыглаарын кызыдар херек, ындыг болзажок үениң негелделеринден башкылар хоорук болур болза, ол бүгү дээш чок – деп, Шолбан Кара-оол чугаалаан. – Олар өөреникчини чүге, канчаар өөредип турарын чиге билген турар ужурлуг. Амгы өөредилгениң мурнунда онаалдалар салдынган-даа болза, бирги черде ургуларның болгаш башкыларның кадыы база айыыл чок чоруу – эң кол черде. Школалар бөгүнде берге шенелдеде. Школаларны хаар барымдаа чок-даа дег, ковидтээн уруглар – 0,3%, башкыларда – 1,3%. Профессионал ниитилежилгелер аразындан көөрге, бөгүнде аарып турар кижилер саны-биле башкылар бирги черде. Башкылар халдавыр үезинде ажылдаарының арга-дуржулгазын чаа-ла билип эгелээн. Аңгы-аңгы чылдагааннар-биле өөреникчилерниң 6 ажыг хуузу “дистационкаже” чорутканы дүвүренчиг. Ырактан өөредириниң шынарын ам-даа чедип албаанывысты миннир апаар. Шыңгыы санитарлыг нормалар-биле амыдыралдың чаа овурун бодун таварты эрттиргеш, оон уругларга шиңгээттирер». 

Бо неделя соонда, школачы дыштанылга эгелээр, оон ковид үезинде школаларның ажылдаарының чурумунга база катап эглип кээрин Тываның Баштыңы демдеглээн. Шолбан Кара-оол бо хүннүң негелделеринге школаларны таарыштырар херек деп айыткан. Чүгле школачы билиглериниң эвес, а ону ажыглап билириниң дугайында чугаа чоруп турарын чугаалаан. Ол сонуургалдыг бодаашкынны сайзырадып, чогаадыкчы чорукту деткип, башкының берген билиглеринден чаа билиишкиннерни хевирлээр чүткүлдү кижиге кижизидер. Чүгле хөй билиглер эвес, а ындыг шынар кижиниң чедиишкинниг болурунга хөй катап идигни бээр деп, республика баштыңы бодалын илереткен. 

"Чугаа школада берип турар өөредилге билиглериниң дугайында эвес. А ол билиглерни хереглеп билириниң, ону ажыглаарының дугайында. Кижи ону билир кылдыр төрүттүнүп келбес. Ону аныяк кижилерниң сонуургалын база чогаадыкчы угаан-бодалын сайзыратпышаан, башкыдан алган билиглеринге чаартылганы кижизидер. Бизнесте, депшилгеде, чогаадылгада чедиишкиннерже чүгле билиглер эвес, а салым-чаяан эккээр – деп, Шолбан Кара-оол санаан. – Школаны алдын медаль-биле дооскан-даа болза, чүнү-даа чедип албайн барып болур. Аңаа удурланышкак чижектер база таварышкылаар, школага “ийилээр” база “үштээр” кижилерден чаа бодалдарны боттандырарындан кортпас салым-чаяанныг сайгарлыкчылар, удуртукчулар, лидерлер үнгүлеп болур. Ынчангаш амгы үениң школазы езулуг кижини кижизидер дээш ажылдаар апаар. Амыр эвес айтырыг, ындыг болзажок ону шиитпирлээр херек. Оон башка школа чайынналчак билиглерлиг-даа болза, ону боттуг херектер, чаа эртем-билиглер болгаш арга-дуржулгаже мөөңнээр күзел чок аныяк кижилерни доостуруп, ажык чок ажылдап турар апаар-дыр. Бир эвес школа чедиишкинниг болур дизе, класс удуртукчузунуң ролюн эде көрзе эки деп бодаар мен. Ол кижи чүгле башкы эвес, а школа өөредилгезин төлептиг кижини кижизидеринче угландырып, уругнуң эжи болгаш дагдыныкчы болур ужурлуг. Башкылар ниитилежилгезин канчаар ажылдаарын өөредир хире эвес, оон ырак мен. Ол чүгле мээң эвес, а өске-даа ада-иелерниң күзел-бодалы деп бодаар мен. Дыка хөй кижилер өөредилгениң шынары чугула деп санап, класс удуртукчузу кандыг болурунче кичээнгейни углаан. Республиканың баштыңы болганымда, башкыларның ол угланыышкында эгелээшкиннерин чазак деткиир деп чугаалап тур мен. Класс удуртулгазының институдунче республика бодунуң акша-хөреңгизинден 39 млн рубльди чылдың-на үндүрүп, бир класс удуртукчу башкызынга-ла 9,5 - 12,5 муң рубль түңнүг ай санының төлевирин берип турар. Школалар ажылдың кандыг-бир чаа арга-хевирин тодаргай айтып киирер болза, акша-хөреңги-биле ону быжыглаар арганы тывар бис". 

Директорлар чөвүлелиниң хуралы күрүне шаңналдарын тыпсыр байырлыг езулал-биле доозулган. 

Каа-Хем суурнуң №1 школазының эге класстар башкызы Лариса Дармажап, Бай-Даг школазының директорнуң кижизидилге талазы-биле оралакчызы Аржаана Мунзук, Сарыг-Септиң № 2 школазының эге класстар башкызы Алина Сульдум-оол, Кызылдың № 3 школазының биология башкызы Надежда Барыбина, Кызылдың № 15 лицейниң химия башкызы Татьяна Ковито оларга Тываның Баштыңының Хүндүлел бижиктерин тывыскан. Дөң-Терезин школазының эге класстар башкызы Светлана Куулар “Шылгараңгай күш-ажылы дээш” деп медальга төлептиг болган. Регионнуң баштыңы башкыларның кызымак күш-ажылын болгаш мергежилинге бердингенин онзалап демдеглээн.

 2020 чыл - үениң чаа шылгалдазын, коронавирус халдавырын ажып эрттериниң чылы болган. Уругларга халдавырга удур: холун чуурун, СИЗ-ти ажыглаарын, социал ырак хемчегни сагыырын чаңчыктырар. Харылзажырының культуразын угаадыр. 

Спорттуң ойнаар хевирлери – баскетбол, волейболду амдыызында соксадыр. ОРВИ, грипп-биле демисежирин эки билир бис. Дезинфекцияны үезинде кылыр, чоок харылзашпас дээш эптиг арганы тывар. Өөредилег чорудуун хевээр арттырар дээш хемчеглерни алза чогуур. Өөредилгениң аңгы хевирлеринче шилчииринге бөгүн белен эвес бис. Өөреникчи биле башкының чаңчылчаан харылзаазын арттырары чугула. Ооң-биле чергелештир өөредилгениң амгы арга-хевирлеринге өөренир. Башкылар камгалал маскалыг, хол-хаптарлыг болуру күзенчиг. Уруглар кичээлдерде маска чок бооп болур, ындыг болзажок санитар эмчиниң шупту негелделерин сагыыр апаар. Коронавирус инфекциязын, грипп ышкаш деп, бодаан ажыы чок! Айыылдыг бо аарыг өлүмнүг. Бөгүн пандемия үезинде чурттап турар бис. Дыка үр үеде туттунмайн турган терапия корпузун мартта ажыглалга кииргенивис эки болган. Өөредилге системазын чугаалажып тура, эртем-билиг чокта Тываның хөгжүдери болдунмас дээрзин билзе чогуур. Келир үеде ажы-төл амыдыралда туружун тып алыры - силерниң холуңарда. Чогаадыкчы көрүш-биле мергежилиңерни көрүп тур боор силер” - деп, Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол республиканың башкыларынга чагаан.