Тываның Баштыңы Сибирь федералдыг округ регионнарында национал айыыл чок чоруктуң чугула айтырыгларын сайгарган хуралга киришкен

Хуралдың киржикчилери национал төлевилелдерни боттандырарынга хоойлу-дүрүм үрээшкиннеринге удур хемчеглер дугайында база экологтуг айыыл чок чоруктуң айтырыгларын чугаалашкан. 

Федералдыг округтар девискээрлеринге РФ-тиң айыыл чок чорук чөвүлелиниң секретарының чыл санында хуралдарын эрттирери национал айыыл чок чорукту хандырарынга база регионнарның социал-экономиктиг хөгжүлдезиниң талазы-биле айтырыгларга чугула деткимче болуп турар. Эрткен чылгы сайгарылга түңнелдери-биле информастыг айыыл чок чорук адырында немелде хемчеглерни хүлээген соонда, Сибирьниң регион эрге-чагырга органнарының база тус чер бот-башкарылга органнарының техниктиг каналдарындан камгалалдыг информация үнери соксаан. Ындыг болзажок чамдык регионнар округунда ол адырның ажылдары ам-даа доозулбаан. 

Шериг албанныгларның социал-экономиктиг айтырыгларын чугаалажып тура, регион база федералдыг деңнелде боттандырып эгелээр ужурлуг соңгаарлаттынмас элээн каш хемчеглерни тодараткан. Шериг албан хүлээлгезин күүседип тура мөчээн кижилерниң төрелдеринге дуза көргүзеринче онза кичээнгейни салбышаан, шериг албанныг кижиниң өг-бүле кежигүннеринге адрестиг социал дузаны моон-даа соңгаар көргүзер аргаларны дилеп тывары чугула. 

Хурал киржикчилериниң бодалы-биле алырга, коронавирус халдавыры нептерээни-биле холбашкан чамдык чылдагааннар 2020 чылда национал төлевилелдерниң хемчеглерин күүседиринге бергедээшкиннерни тургускан. Ам доктааттынган тускай сорулгалыг көргүзүглерни чедип алырда, бүгү деңнелде эрге-чагырга органнарының ажылын дүүштүрүп, шынарын бедидер апаар. 

Бо чылда мониторинг үезинде Сибирь регионнарында национал төлевилелдер күүселдези-биле холбашкан 3 муң ажыг хажыдыышкыннар илереттинген. Эрге-хоойлу камгалаар база контроль-хайгаарал органнарының хөделиишкиннери-биле 13,8 миллиард рубль түңнүг когаралды чайлаткан. Бо-ла таварышкылаар хажыдыышкыннарга: албан-дужаал эргелерин эрттир ажыглааны, күрүне азы муниципалдыг хереглелге барааннар садып ап тура, акша-хөреңгини кажарлааны, чедир кылдынмаан азы шынар чок ажылды төлээни хамааржыр. Күрүне эрге-чагырга органнарының ажыл-чорудулгазында корум-чурум хажыдыышкыннарынга удур база ону болдурбас ажыл, ындыг барымдааларны илередип база болдурбазының корум-чурум камгалаар база контроль-хайгаарал хемчеглерин идепкейжидери дарый күүседир угланыышкыннар кылдыр айыттынган. 

Дыңнаткан медээ-биле алырга, арга-арыгны, байлактарны, дүжүткүр черлерни, агаар, суг бассейннерин камгалаар, бүдүрүлге база ажыглал боктарын болбаазырадыр адырда экологтуг айыыл чок чоруктуң айыылы хевээр артпышаан. Сибирьниң улуг үлетпүр төптеринде арыг агаар айтырыы чидиг хевээр. Чылдың-на болуп турар арга-арыг өрттери экологтуг байдалга багай салдарны чедирип турар. Арга-арыг хоойлужудулгазының үрекчилерин илередир сорулга-биле арга-арыг фондузунуң черлерин камгалап турар органнарның материал-техниктиг хандырылгазын күштелдирерин чедип алыр. 

Оон аңгыда, Сибирь регионнарында кадыг коммунал боктар-биле ажылдаар адырда бергедээшкиннер барын демдеглээн. Ооң кол чылдагааны - боктарны болбаазырадыр ажыл куду деңнелде. Округтуң тывыш ажыл-агыйлыг регионнарында хөмүр касканының экологтуг ужурларының айтырыы бар – хөмүр-даш бүдүрүлгелериниң девискээрлери чурттакчылыг черлерже чоокшулап, көдээ ажыл-агый черлерин эжелеп, чоннуң таарзынмаан чоруун болдуруп турар. 

Иркутск облазының Усолье-Сибирское хоорайда «Усольехимпром» үлетпүр шөлүнде чыглы берген экологтуг хораны чок кылыр улуг хемчээлдиг ажыл бар. Оон аңгыда, Байкал хөлдүң суг объектилериниң бассейнинге база Байкалдың бойдус девискээринге багай салдар чедириишкини амдыгаа дээр хевээр арткан. Онза хайгааралдыг бойдус девискээрлериниң черлерин ажыглаарын хоойлу-биле кызыгаарлаанын муниципалдыг тургузуглар чагыргаларының тоомча чок көрүп турары – тургустунган байдалдың чылдагааны ында. Ол ышкаш Байкалдың целлюлоза-саазын комбинадының ажыл-чорудулгазындан чыылган экологтуг хораны узуткаар бүрүн хемчеглерни хүлээзе чогуур. 

Красноярск крайның Норилск үлетпүр районунда кывар-чаар чүүл төгүлген техногенниг айыыл болган чер онза кичээнгейде. Үлетпүр айыыл чок чоруунуң шынарлыг хандырылгазын база негелделерин хажытканы дээш айыылдыг бүдүрүлге объектилериниң ээлериниң харыысалгазын бедидер талазы-биле организастыг болгаш эрге-хоойлулуг хемчеглерни дарый ажылдап кылыры чугула деп демдеглээн. 

Сибирь федералдыг округ регионнарының баштыңнарының, федералдыг яамылар база ведомстволар төлээлелериниң киржилгези-биле сайгарылга эрткен.