Республикага туризм адырын хөгжүдер дээш

Амгы үеде кижилерниң хереглелин хандырарынче база амыдырал-чуртталганың шынарын экижидеринче угланган экономиканың бир чугула адырынга туризм хамааржыр. Ырак-чооктан сурагланып келген аян-чорукчуларга Тыва өскелерге дөмейлешпес сыгыт-хөөмейи, каш янзы чүдүлгелер деңге сайзыраан сагыш-сеткил культуразы, бурун шагдан салгалдарже дамчып келген езу-чаңчылдары, делегей төөгүзүнде чаа арыннарны ажыткан архелогтуг тывыштары, катаптаттынмас арыг, чараш бойдус чурумалы, ак-көк хемнер, хөлдери, эм-домнуг аржааннары-биле сонуурганчыг. 

Бо бүгү байлаавыс чонунга, төрээн черивиске орулганы, сайзыралды берип турзун дээш ажыл-чорудулганы шын тургузуп, ону боттандырары эң кол деп хуралда демдеглээн. 

Сөөлгү 5 чылда Тывага келген аян-чорукчуларның саны ортумаа-биле 30 хуу көвүдээн-даа болза, 2020 чылдың сес айларында чүгле 8 муң кижи келген, азы туристерниң саны 63 хуу кызырылган. Делегейде, чуртта база республикада нептерээн пандемия-биле ону тайылбырлап болур. Чүге дизе республика девискээринге эртер кылдыр планнаттынган ажыл-агыйжы, болуушкуннуг, культурлуг, спортчу дыка хемчеглерни болбас деп чарлаан турган. 

Ындыг болзажок, республиканың күүсекчи эрге-чагырга органнары бир демниг ажылдааш, Тывага туризмни хөгжүдеринге улуг идигни берип болурун демдеглээн. Бо чылын тус чер чагыргалары - 19 база туризм-биле ажылдап чоруур черлер - 10 хемчеглерни планнаан турган. Боттарның салган сорулгазын күүседиринге Спорт яамызы ( 60,5 хуу), Бойдус яамызы (42,9 хуу), Кадык камгалал яамызы (50,4 хуу), Экономика яамызы (60 хуу), Культура яамызы (60 хуу) мурнуку одуругже үнгенин, республикада туризмни хөгжүдер талазы-биле департаментиниң удуртукчузу Д. Табаев илеткээн.

 Аппарат хуралында чазак кежигүннери база киржип турар болганда, илеткелчи республикада туризм адырын хөгжүдеринге күүсекчи эрге-чагырга органнарының киржилгезин база таныштырган. 

ТР-ниң Орук-транспорт яамызы регион оруунга хамааржыр 4754 км хемчээлдиг орук участоктарын септеп, чаарткан, Кунгуртугже, Үш-Белдир аржаанынче база Мугур-Аксы суурже чиигелделиг ужудуушкуннарны кылган. ТР-ниң Бойдус яамызы Таңды кожуунда Дүрген шуралгаанче экологтуг кокпаны ажыткан соонда, ону сонуургап 300 ажыг кижи четкени демдеглеттинген. 

ТР-ниң Спорт яамызы бичии болгаш элээди оолдар аразынга хостуг хүрешке Сибирь федералдыг округтуң бирги чери дээш эрттирген маргылдаазын соңгаардан хөй кижилер албан-биле кээп көргенин демдеглеп болур. 

ТР-ниң Культура яамызы пандемияның уржуундан дыка хөй болуушкуннуг хемчеглерин соксаткан-даа болза, онлайн-чурум-биле эрттирген культурлуг хемчеглерин интернет четкизинден дыка хөй кижилер көрген. 

ТР-ниң Кадык камгалал яамызы Дус-Хөлче, Урргайлыг база Чүрек-Дөргүн аржааннарже хыналдадыг үнүүшкүннерни чорудуп, дыштаныкчыларга эмчиниң арга-сүмелерин берген. 

ТР-ниң Информатизация яамызы иштики болгаш үнүүшкүннүг туризмни нептередир дээш “Tuva incognita” роликти ажылдап, үндүрген. Интернет четкизинге 90 ажыг муң кижи ону көрген.

Республикада туризмни хөгжүдер талазы-биле департаментиниң удуртукчузу Д. Табаев регионнуң өөредилге яамызы Россияның культура яамызының берген квотазы-биле дыштаныр, “Мээң Россиям” уругларның культура-өөредиглиг туризм талазы-биле национал программазынга уругларны киириштирбээнин чемелээн. Бо программа боттаныышкынында көрдүнгени езугаар, уруглар федералдыг акша-хөреңги-биле барган черинге чурттап, чемненип, экскурсиялап болур турган. 

Улуг-Хем кожуун чагыргазы Хайыракан даанче, Барыын-Хемчик кожуун чагыргазы Үттүг-Хая болгаш Бижиктиг-Хаяда Кижи-көжээже, Кызыл хоорай мэриязы Дөгээ даанче кичээнгейни углап, ол черлерни сонуургап четкен аян-чорукчуларга таарымчалыг байдалдарны – олуруп дыштаныр, арыгланыр,бок октаар черлерни кылыры күзенчиг деп илеткелчи айыткан. 

Иштики туризмни сайзырадып, аян-чорукчуларны хаара тудар дизе, тодаргай төлевилелдерни ажылдап кылгаш, ооң боттанылгазын чедип алыр дээш ажылдаар деп, Чазак Даргазының оралакчызы А. Брокерт айыткан. 

“2025 чылга чедир Тыва Республикага туризмни сайзырадыр концепция" тускай сорулгалыг программада туризм бизнестиң биче хевирлерин хөгжүдеринге херек адыр деп айтып, социал-экономиктиг турум хөгжүлдени база социал турум чорукту хандырарынга идиглиг деп айытканын сагындырган. Туризм адырынга биче бүдүрүлгелерни ажытпышаан, чаа ажылчын олуттарны ажыдып, республиканың бюджединче үндүрүрүглерни киирип, ниити хөгжүлдеге ону ажыглаар. Ону чедип алыр дизе, республикага келген турист кижи кандыг-бир турисчи фирмаларга бүрүткедип, бодунуң маршрудун шилип, солун, ажыктыг дыштанып алыр кылдыр ону организастаарын чедип алыры кол деп айыткан. Ырак-чооктан келген туристер бодунуң хөреңгизин тус черлерде туризмни хөгжүдеринче киириштирзин дээш муниципалдыг тургузуглар бир дугаарында сонуургалдыг ажылдаар ужурлуг. 

А аян-чорукчу бир дугаарында сонуургап чедер объектизиниң инфраструктуразынче – оруунче, дыштанып, хонар черинче, Интернет харылзаазы бар бе, өртек-үнези, чарыгдалдар кайы хирел, оон өске кандыг санал үнүп келир ирги деп чүүлдерни айтырар. Алтайга дыштангаш, биске келген туристер, Тываның агаар-бойдузу арыг, чымчак, бир тускайын, а культурлуг база спортчу программалар онзагайын чугаалаарлар. Ынчап кээрге, Алтай Республика ышкаш туризмден акшаны ажылдап алыр аргалар бисте хөй бооп турарын А. Брокерт чугаалаан. Эрге-чагырганың шупту деңнелинде органнар респубикага иштики база үнүүшкүннүг туризмни хөгжүдерде демнежип, инвестиция шөлдериниң “орук картазын” ажылдааш, ону концепцияже киирерин онааган.