Республика хүнүнде – чаа автомашиналар

 Чурттуң Президентизиниң идип үндүргени “Экология” национал төлевилелдиң “Россияның арга-арыын камгалап-кадагалаары” федералдыг төлевилелди республикага боттандырар дээш, Тываның Баштыңы улуг ажылдарны кылып турар. Эрткен 2019 чылда тускай сорулгалыг акшаландырыышкын-биле арга-арыг ажыл-агыйларынга быжыг техника аймаан садып, республиканың арга-арыг ажыл-агыйларынга дамчытканы оларның ажылынга салдарлыг болганы көскү түңнелдерни эккелген. 2020 чылда, арга-арыгга өрт айыылының сезоннуг үези эгелээнде, республиканың арга-арга камгалакчылары харыысалгалыг ажылын күштелдирип, бойдус курлавырының улуг чидириин болдурбааны демдеглексенчиг. 

Бо чылдың Россия хүнүнде, тодаргайлаарга июнь 12-де, арга-арыг ажыл-агыйлары баштайгы элээн каш техника аймаан алгаш, материал-техниктиг баазазын быжыглаан. Ынчан тайга-таксылга хала чок чоруур чоруштуг 8 санныг УАЗ маркалыг автомашинаны алган. 

Бо удаада, август 15-те, Тыва Республиканың хүнүнде 28 санныг автомашиналарны республиканың арга-арыг ажыл-агыйларының ажыглалынче дамчытканы уттундурбас болуушкун кылдыр артар.  

Байырлыг хемчегге Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол киришкеш, автомашиналарның дүлгүүрлерин тыпсып, байырны чедирген. 

 “Тыва Республиканың хүнүн демдеглээн онза хүнде, республиканың кол чоргааралы болгаш байлаан карак огу дег камгалаар хүлээлгени күүседип чоруур кижилерниң ажылынга деткимчени көргүзери-биле чугула херек транспорт аймаан оларга дамчыдып турары, дыка өөрүнчүг-дүр. Ол дээш Силерге байыр чедирип тур мен. 

Таптыг-ла ийи ай бурунгаар, Россия хүнүнде, Тываның арга-арыг ажыл-агыйлары УАЗ фермер болгаш ЕГЕРЬ-2 марканың сес чаа автомашиналарын алган чүве. Ам бо хүн, арга-арыгны өрттен камгалап, карактаарынга дуза болзун дээш, ээлчеглиг 28 санныг техниканы хүлээдип тур бис. Мында чүък-даа машиналары, хөй олуттуг-даа машиналар бар. УАЗ марканың автомашиналары тура-дүшпес чоруу, быжыы-биле бүгү делегейде безин сурагжаанын билир бис. Ынчангаш чазак-чагырга улуг деткимчени берип турар болганда, мурнуңарда салдынган күрүнениң сорулгаларын күүседиринге ол идиглиг боор дээрзинге идегеп тур мен. Өгбелеривистиң камгалап-кадагалап бергени байлаавысты келир салгалдарга арттырып бээри - бистиң ыдык хүлээлгевис. А келир үениң салгалындан арга-арыгларывысты хөлезилеп алганывысты кижилерге тайылбырлап чорууру, кижи бүрүзүнүң хүлээлгези. Ынчангаш бо материал-техниктиг курлавырларны – автомашиналарны анаа-ла тургузуп турбайн, шын, боттуг ажыглаар херек. 

Чогум бистиң арга-арыг ажыл-агый ажылдакчылары төлептиг ажылдап, өрт айыылының сезоннуг үези эгелээнде, бүзээлелди бүзүрелдиг тутканын айтыксап тур мен. Айыыл-халап үнүп келбезин дээш, доскуулдарны тургузуп, хыналда-контрольду күштелдирип, чон ортузунга тайылбыр ажылын доктаамал чорудуп келгениниң ачызында, кожа-хелбээ регионнарга болгаш Алтай, Бурятияга бодаарга, байдал өршээлдиг, чогумчалыг эрткен. Ында силерниң, арга-арыг ажылдакчыларның үлүү, ачы-хавыяазы улуг дээрзин база катап демдеглекседим.  

Тывалар бистер, тайга-таксылдыг черде чурттап чоруур хөй националдыг чон бис. Дыка хөй кижилерниң ажыл-амыдыралы арга-арыг-биле холбаалыг, өг-бүлелер бойдустуң кежии – тайга тооруу, кат-чимис, эм оъттар-биле акша-хөреңгини ажылдап ап чоруурун билир бис. Тываның бурунгаар хөгжүлдезиниң бот-тускайлаң программазында бойдус байлаан болбаазырадыр ажыл-чорудулганы деткиири аңгы пунктуда көрдүнген. Ынчангаш ол ажыл-чорудулгаже кижилерни ам-даа хаара тудуп, ону деткиири чугула. Бо ажылды холга тудуп, ону хөгжүдүп эккээринге идигни бээр адыр апаарыңарга идегеп тур мен. Силер ону шыдаар силер, аңаа бүзүрээр мен. Ону кады боттандырып шыдаптар бис. Арга-арыывыс курлавырын көвүдедип, улгаттырар дээш кылып чоруур ажыл-ижиңер дээш четтиргеним илередир мен. Республика хүнү-биле!” –деп, Тываның Баштыңы байырын чедирген. 

 20 санныг “УАЗ Hanter” автомашиналарны Тожунуң, Каа-Хемниң, Кызылдың, Туранның, Шагаан-Арыгның, Барыын-Хемчиктиң, Тес-Хемниң, Чадаананың, Таңдының, Балгазынның арга-арыг ажыл-агыйлары күрүнениң казна албан черлеринге 2-2 кылдыр үлээн. “Садко Hext» деп 7 олуттуг автомашиналарны Туранның база Балгазынның “тускайжыттынган арга-арыг черлери” автономнуг албан черлери база өрттерден арга-арыгны агаардан камгалаар баазаның Каа-Хемниң арга-арыг өрттеринге удур туржур 3-кү хевирниң станциязы алган. Туранның, Бай-Хаактың, Балгазынның болгаш Тожунуң ажыл-агыйлары хөй кижилер сөөртүрүнге таарымчалыг “УАЗ-390995-04 Экспедиция” машинаның дүлгүүрлерин Тыва Республиканың хүнүнде алыр аас-кежиктиг болганнар.