Тукту киискидер

Тыва национал хүрешке хамаарыштыр чамдык бодалдарывысты илередип, санал-сүмевисти улуг назынныг хоочуннар берип тур бис.

Бир-ле дугаарында, мөге салыкчыларын баш бурунгаар шилиир, белеткээр, өөредир херек. Шаг-шаандан тура мөге салыкчылары тыва хүрештиң каастакчылары чораан болгай. Уран талантылыг, тывынгыр-сагынгыр, чечен-мерген, хөглүг, кашпагай мөге салыкчылары мөгелерниң болгаш чоннуң тура-соруун көдүрер. Хүрешкен мөгелер чанынга, оларның хөлегелери дег, анаа-ла кылаштажып турар бөгүнгү ышкаш мөге салыкчыларының херээ чок. Хүреш үезинде чонну хөгледип, мөгелерни сорук киирип турар мөге салыкчылары херек. Хүреш маргылдааларынга мөгелерни болгаш көрүкчүлерни эң-не сорук киирген, хүрешти чечен-мерген аас-дылы, аянныг, чараш оюну-биле каастаан мөге салыкчыларының шаңналдарын база доктаадыры чугула. Оон чүгле хүреш улам көрүштүг, солун боор.

Ийи дугаарында, кажык октап, мөгелер хүрештирип деп чүвени амгы үениң аныяктары хамаанчок, шаандан бээр хүрежип келген хоочун мөгелер-даа, көрүкчүлер-даа көрбээн болгаш билбээн боор-дур. Бо дүрүмнү кым кайыын тып эккелгенил, чогаадып кааныл? Тыва хүреш чаңгыс аай негелделиг, дүрүмнүг-ле болгай. Хүреш үезинде «Дөртен аътты чарыштырар» дээн онзагай аялгалыг ырны күүседири албан, хүрештиң гимни ол-дур.

Yште, хүреш шөлүнге күрүне тугун ыяап-ла киискидер. Хүреш болган черлерге чамдыкта күрүнениң ыдык тугун киискитпээн боор-дур. 2013 чылдың июль 21-де Чадаанага 16 хар чедир назынныг элээди мөгелер аразынга хүреш маргылдаазынга күрүне тугун тургуспаан болду. Дыка хөй мөге оолдар тыва идии, бөргү чокка хүрешти. Чараштыр девииринге оларны белеткевээн.

Хүреш үезинде чарлакчыларның сөс-домаа чевен-дир. Ааскыр-сөскүр, чечен, арыг тывалаар, тыва хүрештиң аргаларын билир кижилерниң аразындан оларны шилиир, мөгелерниң хүрежин тайылбырлаарынга оларны белеткээр херек.

Тыва хүрешти сайзырадыр дээр болза, суурларда спорттуң тренер башкыларының харыысалгазын улгаттырар, олардан негелдени күштелдирер херек. Бо талазы-биле көдээ черлерде ажыл ам-даа кошкак болдур эвеспе. Мөгелерге содак-шудак даараарын көдээ суурларга чүге организастап болбас боор.

Ниитизи-биле бо чүүлде айыттынган санал-сүмелерни хамаарышкан черлер өөренип көөр боор деп идегеп артым.

Кара-Сал Оолак.
Чыраа-Бажы сумузу.