Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оолдуң Тожу кожуунда чаа коронавирус халдавырынга хамаарыштыр эпидбайдалга истелге-биле холбаштыр кыйгырыы

«Хүндүлүг чаңгыс чер-чурттуглар! Бистиң дадагалзаашкыннарывыс бадыткаттынганы, дыка хомуданчыг-дыр. Эпидемиолог болгаш инфекционист эмчилеривис оперативтиг истелгени апрель 6-да эгелээш, Красноярск крайдан аалчы-биле чоок турган кижилерниң баштайгы бөлүүн тодараткан. Ол Москвадан Красноярскиге келгеш, марттың 21-де бистиң республикага келгени билдинген. 67 кижи Ырбан суурга ооң-биле чоок харылзашкан. Оларның аразында сес кижиниң коронавирус халдавырынга лабораторлуг шинчилелдери аарыг барын бадыткаан. Ол дээрге вирус эдилекчизиниң чурттап турганы өг-бүле-дир: дөрт улуг кижи база сес айлыгдан 12 харга чедир назылыг бичии чаштар. 

Бөгүнде аарыг кижи-биле харылзашкан 300 хире кижиниң анализин алган. Ооң харыызы орайтадыр билдинер. Ужуражып, чугаалашкан оон-даа өске кижилерни илередир ажылдар уламчылавышаан. 

Тургустунган байдалды өөренип көргеш, Тожу кожууннуң бүгү девискээринге каратинни чарлаар шиитпир хүлээп алдынган. Ол дээрге, кожуунче кирер үш орукту база суурлар аразында оруктарны хаары-дыр. Шупту кижилерге кожуунче кирерин база кожуундан үнерин хораан. Дүрген хөделир күштерден аңгыда, коронавирусту нептерип, таратпас хемчеглерде хаара туттунган албаннар, кожууннуң амыдырал-хандырылгазын харыылаар черлер, ол ышкаш чүък болгаш аъш-чем аймаа сөөртүп турар машиналар ынаар эрттип болур. 

Кожууннуң шупту чурттакчыларынга бажыңындан шуут үнмес карантинни чарлаан. Кол санитар эмчиниң айтыышкынынга даянгаш, амыдырал-хандырылга черлеринден аңгыда, бүдүрүлгелер болгаш албан черлерин хаар. А аптекалар болгаш аъш-чем садыглары ажылдап артар. 

Аарыг кижи-биле харылзашкандан бээр, херек кырында 17 хонук эрткен-даа болза, аарыг илереттинген 8 кижиде ОРВИ-ниң база өске-даа аарыгларның им-демдектери чок, байдалы анаа дээрзин эмчилер тайылбырлаан. Ынчангаш халдавыр чиик, анаа эрте бээринге идегеп каалыңар. Ындыг таварылгалар база тургулаар бооп турар. 

Тургустунган регламент база эмчилерниң шиитпири езугаар, Ырбан суурда ол 8 кижини эмчилер хайгааралында арттырган. Хүнде ийи катап шинчип хынап турар. Мээң дилээм-биле, Тываның Кадык камгалал яамызының кол инфекционизи баштаан республиканың эмнелге албан черлериниң эмчилери кожуунда ажылдап арткан. Аарыг илереттинген кижилерге база өске-даа контактылыг кижилерге ОРВИ демдектери көстүп кээр болза, Тоора-Хемниң кожуун эмнелгезинде халдавырга удур 30 орунну белеткээн. Бир эвес байдалы нарыыдай бээр болза, республика төвүнче чыттырар маршрутту база бадылаан.

Хүндүлүг чаңгыс чер-чурттуглар! Бо хамчык бистиң республиканы оюп эрте бээр боор деп, кижи бүрүзү иштинде идегеп турган боор. Шынын чугаалаайн, ол черле чедип кээр турган боор. Делегейде коронавирус пандемиязының хемчээлин база бистиң чуртта ол хамчыктың кайы хире дүрген тарап турарын дыңнап тур боор силер. Ам, бо хүнде билдингени болза, шылгалда үези келген-дир. Тыва коронавирус халдавыры чок, ногаан зонадан үне берген, ол хомуданчыг. Элээн үеде бүзээлелди дээштиг тудуп, аарыгны киирбес арганы тудуп алырынга белеткенир үени ойнап алган бис. 

Шупту албаннарывыс, күрүне болгаш муниципалдыг эрге-чагырга органнары январь төнчүзүнден бээр кезээде белен чоруктуң режиминде ажылдап турар. Херек ужурлуг эмнелге четкилерин база чогуур дериг-херекселдерни белеткеп алган бис. Ол ажылдар ам-даа уламчылаар. Чаа терапия эмнелгезин үезинде доозуп алдывыс. Ооң баазазында халдавырга удур 372 орунну белеткээн, оларның 20-зи реанимация оруннары болур. Ооң санын ам-даа көвүдедир бис. 

Республиканың ийи кол автооруун, Кызыл хоорайның аэропортун контрольда алган, ында санитар постулары ажылдап турар. Чоннуң кадыкшылын болгаш амыдырал-чуртталгазын камгалаар сорулга-биле, республика девискээринде бүрүнү-биле бот-аңгыланыр чурумну марттың 16-дан эгелеп киирген. Ол чурумнуң кол согуу социал бергедээшкинге эккелген, ынчангаш ажы-төлдү өөредириниң, аңгы-аңгы адырларны, сайгарлыкчыларны, көдээ ажыл-агый бүдүрүкчүлерин, хөй ажы-төлдүг өг-бүлелерни, чединмес өг-бүлелерни деткиириниң күрүне ачы-дузаларын дистанциялыг чорудар системаны ажылдадып эгеледивис. 

Кижи бүрүзү байдалды боттуг үнелевес чүве болза, бо бүгү болдунмайн барып болурун билзе чогуур. Шыдажып көрүңер. Чоок кижилериңерге, чаңгыс чер-чурттугларыңарга эптиг-эвилең, кичээнгейлиг болуңар. Бодуңарның кадыкшылыңар, өг-бүлеңерниң кадыкшылы дээш харыысалганы бодуңарга хүлээнип алыңар. Бүрүнү-биле бот-аңгыланырының чурумун кым-бир кижиге дээш эвес, а сээң бодуңга дээш киирген болдур ийин. Бир дугаарында, бодувусту камгалап шыдаар бис. Төрээн бажыңывыстың ханалары коронавирустан бисти камгалаар. Ажы-төл, өг-бүле-биле бажыңга олурары – бөгүнде эң айыыл чок. 

Улуг назылыг кижилеривисче, иштиг херээженнеривисче кичээнгейни салып, оларны карантинге алыры эң кол. Бир эвес ол бөлүктүң кижилерин аартып алыр болзувусса, бирги ээлчегде кадык камгалал системазы дыка улуг бергедээшкинге таваржырын делегейде пандемияга удур демиселдиң арга-дуржулгазы көргүскен. Ону болдурар эргевис чок. Халдавырлыг айыыл үезинде, кижи бүрүзүнүң кадыкшылы – силерниң холуңарда дээрзин утпаңар. 

Чаңгыс чер-чурттуглар! Бүрүнү-биле бот-аңгыланыр чурум – амыр эвес үе. Ону билип тур мен. Ам канчаар, ону албан эртер апаар бис. Ону чүгле боттарывыс кылып шыдаар бис. Бо хүнде харыысалгалыг болуру чугула. Бистиң улуг чуртувуста бүрүнү-биле бот-аңгыланган, ажылдавас хүннер үезинде дыка хөй хоруглар бөгүнде ажылдап турар. Бо үеде Тывада аңнаары база балыктаары хоруглуг дээрзин сагындырайн. Кажанда-даа мынчан аңнап, балыктап чорбаан, аңныыр үези эгелевээн, балыктаары база. Удавас балыктың үүргене чажар үези эгелээр. Ол хоругларны канчаар көрүп турарывысты боттарывыстан айтырып көрээлиңер че? Ол талазы-биле бодал чок деп болур. Ындыг кижилер бар. Херек чүгле хоругдалдың бодунда эвес, а төрээн болгаш чоок кижилеривиске, кадыкшылывыска бистиң-не хамаарылгавыста. Ол хамаарылга, сагыш-човаашкын, ынакшыл езулуг шылгалданы таптыг-ла бо үеде эртип турар. 

Дыка хөй бөлүк кижилерниң кадыкшылы бистиң хөделиишкиннеривистен хамааржыр. Республикадан дашкаар черлерден эш-өөрүңерни, таныыр кижилериңерни бодуңарже чалавазыңарны силерден дилеп тур мен, чаңгыс чер-чурттугларым. Силерниң чоок кижилериңер, төрелдериңер чүнү кылып турарынга кичээнгейлиг болуңар. Ол кончуг чугула. Ырбанга болуушкун аарыгның нептерээр зоназы кайы хире улуг бооп болурун көргүстү ышкажыл. Бир өг-бүлеге аалчы келген, а айыылга бүдүн кожуун алзыпкан. Халдавыр чүгле ол девискээрде дээрзинге идегеп, ол байдалды аңаа-ла чавырылдырып болур деп бодаар мен. Оон кичээлди үндүрээлиңер. 

Республика бичии болгаш, кижи бүрүзүнүң чуртталгазын дыка эки билир бис. Кижилерниң кадыкшылын болгаш амы-тынын камгалаары – ам эң кол чүүл ол. Кижи бүрүзүнүң хууда харыысалгазынга, бир демниивиске база чаңгыс эп-сеткиливиске бүзүредим. Чаа айыылга удур кады туржуп шыдаар бис. Бистиң чуртувус оон артык шылгалдаларны шыдап эрткен. Бистиң республикага коронавирустуң оон ыңай тарап нептерээрин болдурбас бис. Боттарыңарны камнаңар! Кадык болуңар!»