Тываның Баштыңы российжи регионнарда чурттакчы чоннуң амыдырал-чуртталга байдалының рейтингизин тайылбырлаан

 РИА Рейтинг агентилелдиң эксперттери РИА Новостиниң чагыы-биле, Россияның регионнарында чурттакчы чоннуң амыдырал-чуртталгазының ээлчеглиг сес дугаар рейтингизин белеткээн. Рейтингиниң мурнуку одуругларын Москва, Санкт-Петербург хоорайлар база Москва облазы ээлээн. Бо үш регион өске регионнарның амдыызында чедип шыдавазы саннарлыг болгаш, дыка хөй чылдарда рейтингини баштап турар. А эң сөөлгү черлерни Еврей автономнуг область, Карачай-Черкес республика база Тыва республика төндүрген. 

Тываның Баштыңының бодалы-биле алырга, оруктардан эгелээш өзүп-көвүдээринге чедир 70 хире көргүзүглерден тургустунган амыдырал-чуртталга шынарының рейтингизи - чаңгыс билиишкин-дир.

"Чүгле үлетпүр хөгжүлдезин эвес, а бүгү экономиканы саадаткан орук инфраструктуразының чогу аңаа хамааржыр. Бирээде, бисте демир-орук чок. Тывага бүдүрген кандыг-даа бараан аргыжылга чок болганындан, ону чижилге чок болдурар. Ажык арга-биле казып тыпкан хөмүр безин. Ийиде, кадыг шывыглыг автомобиль оруктарның четкизи эвээш” – деп, Ш. Кара-оол чугаалаан. 

Россияда 1 муң дөрбелчин километр оруктуң 62 километри асфальтылаан оруктар болза, Тывада ол 21 километр деп демдеглеттинген. Оруктар тудары экономиктиг карылгалыг, кезээде доштуг чыдар регионнарда байдал оон дора. 

"Оон дараазында чылдагаан – девискээрлерниң социал-экономиктиг куду шиңгээдилгези. Республика ол көргүзүг талазы-биле Россияда 71 дугаар черде. Тываның кайы хире чедир шиңгээттинмээни чурттакчы чоннуң сырыйындан безин көскү – 1 дөрбелчин километрде 2-ден эвээш кижи, азы чуртта ортумак көргүзүгден 4,5 катап куду. Республикада хоорай статузунга дүгжүр чүгле чаңгыс чер бар – Тываның 120 муң чурттакчылыг найысылалы Кызыл” – деп, республика баштыңы чугаалаан. 

Арткан үш хоорайны чурттакчы чонунуң саны, чуртталга деңнели-биле-даа хоорайга хамаарыштырары берге деп, тодараткан. "Суурлар-дыр ийин. Хоорайлар болгаш оруктар экономиканың өзээ болур, ооң-биле чергелештир амыдыралдың деңнели база ындыг” – деп, түңнээн. 

Федерацияның өске регионнарындан республиканың элээн арттып каанында боттуг чылдагаан барын ол чугаалаан. Россияның кезээ кылдыр Тыва чүгле 75 чыл бурунгаар эки тура-биле каттыжып кирген. Республиканы хөгжүдер дээш хөйнү кылган-даа болза, чуртта ортумак байдалга чедир ону хөгжүдери, ындыг кыска үе иштинде болдунмас-даа турган деп, тайылбырлаан. 

Совет үеде республика хөгжүлдезиниң кол күжениишкинин чиг эт бүдүрүлгелери – кобальт болгаш даг-дүгү комбинадын тударынче угландырган. Болбаазырадылга бүдүрүлгелери планнаттынмаан турган, ССРЭ дүшкен соонда ол комбинаттар херек чок апарып, хагдынган. 

"Рынок реформазы социал-экономиктиг хөгжүлдеде амгы бо хүнде амыдырал-чуртталганың деңнелин база шынарын бадырган. Ынчангаш Россияның Чазаа Тывага чаңгыс аайлаттынган арга-хевирлер таарышпас дээрзин дыка эки билип турар” – деп, губернатор чугаалаан. 

2019 чылда республиканың шапкын хөгжүлдезиниң тускай планын Россияның Чазаа-биле ажылдап эгелээнин ол демдеглээн. Акшаландырыышкынның өске чуруму дээн ышкаш, өске-даа онзагай, тускайлаң аргаларны көрген. Экономиканы саададып турар инфраструктурлуг болгаш өске-даа кызыгаарлаашкыннарны ажып эрттип, бүгү-ле адырларга дүрген хөгжүлдени хандырары – ооң утказы ол. 

ria.ru