Тываның Баштыңының көдээ ажыл-агый яамызынга ужуражылгалары

Тыва Республиканың Баштыңының Дээди Хуралдың (парламент) депутаттарынга берген “Хөгжүлдениң чаа соруу. Тывага чурттаар. Тывага чоргаарланыр” деп Айыткалында, 2020 чылда “Чаа сорук” деп чаа төлевилелди амыдыралче киирерин чарлаан турган. 

Тываның Баштыңы ынчангаш төлевилел боттаныышкынында кол харыысалгалыг бир адыр – көдээ ажыл-агый яамызының ажылдакчылары-биле ужуражыр деп шиитпирлээни анаа эвес. Бо хүнде көдээ ажыл-агый яамызының төлевилелдиң чурумун доктааткаш хүлээп алыр ужурлуг үези шагда эрткен. Тываның Баштыңы көдээ ажыл-агый сайыды А.Дуннуң “Чаа соруктуң” дүрүмүнге тайылбырын дыңнап олура, ону ара соксаткаш, төлевилелдиң кол утказынга, эчис соруунга хамаарыштыр база катап чугааны кылган. Төлевилелдиң чедимчелиг күүселдезин чедип алыр дээр болза, ооң эрге-хоойлу баазазын шын тургузуп алырында деп, Тываның Баштыңы сагындырган. 

“Чаа сорук” төлевилелдиң киржикчизи чиик болгаш улуг эвес кем-херек үүлгедиишкини дээш шииттирип чораан, 35 хар чедир назылыг, ажы-төлдүг ада болур деп тодаргайы-биле айыткан. Төлевилел көдээ ажыл-агыйы, күш-ажыл болгаш социал политика, иштики херектер яамызы дээн ышкаш яамыларны, тус чер чагыргаларын база республиканың адалар чөвүлели, иелер чөвүлелдери дээн хөй-ниити организацияларын, чурттакчы чонну хаара туткан республика девискээринде чаа шимчээшкин апаар ужурлуг. 

“Чаа сорук” төлевилелдиң чурумун, негелделерин, күүседикчилерниң, киржикчилериниң эргелерин, хүлээлгелерин айтыры чугула. Кажан бо төлевилелдиң утказы чүдел, ооң алыс сорулгазы чүү чүвел деп чүвени тодарадып, доктаал-саавырга бирден бирээ чокка ылавылап бижип албас болзувусса, күрүнениң талазындан улуг деткимчелиг бо хемчег эчис сорулгазын чедип албайн, буурап каап болур. Частырыг кылгаш, тайып ушкан чаңгыс чер-чурттугларывыска холду сунуп, ооң даянып туруп кээринге улуг идегелди көргүзүп, бүзүрел-биле үлеп берген мал-маган кем-херек үүлгедикчилериниң, “общактың” чемижи болу бербезин дээш, төлевилелге киржиксеп турар кордакчыга шыңгыы негелделерни төлевилелдиң саавырынга айтыр херек” – деп, Ш. Кара-оол айыткан. 

Тываның Баштыңы Ш. Кара-оол, төлевилел кордакчызы кижи чаа эгелээшкинге киржип, чонунуң бүзүрелин шынзыдар дизе, изиг күзел, карак кызыл күш-ажыл, эки чаагай чуртталга дээш бурунгаар чүткүл херек дээрзин чугаалааш, ону дүрүмге бижип каары артык эвес демдеглээн. 

“Төлевилелдиң салып турар негелделери чиик эвес. Акша-хөреңгини социал керээ ёзугаар үндүрер. Бо кижи малчыннап шыдаарынга бүзүрээр мен, ынчангаш бодумнуң таламдан ол өг-бүле дээш харыысалганы бодумга хүлээнип тур мен деп аазап турар идегелдиг дагдыныкчылыг кордакчыны шилип алыр апаар. Чоннуң бүзүрелин ынчаар чаалап кижиге 200 баш малды хүлээдип бээр бис, а ол мал — күрүнении болур. Төлевилелдиң киржикчизи ийи чыл эрткенде, хүлээп алганы 200 баш малды дараазында чаа киржикчиге дамчыдар. А арткан мал бажы төлевилел киржикчизиниң өнчүзүнче чүгле ынчан дамчыттынар. Бир эвес төлевилелдиң киржикчизи конкурстуң негелделерин күүседип шыдавайн баар болза, ооң сууру оон ыңай боттарының кордакчыларын идип үндүрер эргезин чидирер. Бо чүүлдер дүрүмде кирбейн барган-дыр. Ону чедир ажылдап, кызыдып көрүңер” – деп, Тываның Баштыңы чугаазын дооскан. 

Ол ужуражылга соонда, республиканың көдэ ажыл-агый сайыды Айдың Дун-биле ужуражып, яамының кадрларын хевирлээшкиниң талазы-биле чугааны чоруткан. “

Сайыттар удуртур командазын боттары тургузуп алырынга бүзүрелди берип турар мен. “Чаа бодалдар” келзин деп бодалым-биле. Чаңгыс чагыым бар – кадрларны шилип тура, оларның профессионал шынарларынче көөрү чугула. Кадрлар шилилдезинден шупту ажыл-чорудулга хамааржыр. Сайыт А.Ч.Дуннуң оралакчыладыр деп демдеглеп алган кижилери-биле чугаалажып, арга-сүмемни бердим. Республиканың чурттакчы чонунуң чаагай амыдыралын магадылаар адырны шимченгир, харыысалгалыг, шыырак билиглиг кижилер удуртуп-башкарар ужурлуг. Көдээни деткээн акшаландырыышкынны чыл санында-ла улгаттырып турар бис. Акша-хөреңгини көвүдедип, хереглээн кижилерге ол чедип, ажылчын олуттарны тургузуп, продукция бүдүрүлгези көвүдээр дээрзинге бүзүрел турар ужурлуг. Ынчап кээрге, малчын кижи, көдээниң чурттакчызы канчаар чурттап турарын дыка эки билир, оларның бизнези дээш сеткилинден аарып чоруур, улуг даргалар мурнунга оларның айтырыгларын тургузуп, ол дээш туржуп шыдаар кижилер сайыттың оралакчыларынга ажылдаар апаар” – деп, республика баштыңы бодалын илереткен.