Тываның Баштыңы “Чаа сорук” төлевилелдиң утказын олуруп чорааннарга тайылбырлаан

Чаа эгелээшкинни боттандырарының чорудуу чон ортузунда нептереңгей апарган “Аныяк өг-бүлеге кыштаг” төлевилел-биле дөмейлешкек деп, Шолбан Кара-оол чыылганнарга чугаалаан. Социал керээ негелдези езугаар бюджет акша-хөреңгизи-биле саткан 200 баш хойну, ол ышкаш кажаа-хораа тудар ыяшты олуруп чораан кижиниң өг-бүлезинге дамчыдар. 2 чыл эрткенде, “Чаа сорук” төлевилелдиң дараазында киржикчизинге ол-ла хире санныг малды хүлээдир ужурлуг. 

Малчыннаар күзелдиг кижилер хөй турда, чүге албан-биле кем-херек үүлгедип чораан кижилерге дузалажыр ужурлуг чүвел дээн айтырыгга Шолбан Кара-оол харыыны берген.

«Бисте кем-үүлгедиишкиннериниң 70 хуузун ооң мурнунда шииттирип чораан кижилер кылып турар. Азы, хоругдал черлеринден үнген кижилер. Чүге дээрзи билдингир. Ындыг кижилерни кым-даа ажылга алыксавазын билир бис. Ынчангаш олар катап-ла муңгаш ол байдалга келир – оорлангаш ийикпе азы үптээшкин кылгаш, катап база кара-бажыңче кирер. А оларның чамдыызы дагын катап херек үүлгеткени дээш кеземчези аар болганындан, херекти “чүктеп” алыр кылдыр аныяк-өскенни элдээртип алыры чүден дора кара сагыш. Оор херек дээш бир дугаар кеземчеге онаашканнар, ону бажы каткан үүлгедикчилерниң ыйыдыышкынындан хүлээнип ап турары, оларның аразында чурум апарган деп болур.

Өскээр чугаалаарга, олуруп чорааннарны камгалаар дээш, бодал чок аныяк-өскенни боттарының аразынче элзедип, чаа үүлгедиглерже ыдалап, кемниг херек үүлгедикчилериниң чаа бөлүктерин чыып турарлар. Ол бөлүктерниң когун үзер херек. Ынчангаш “Чаа сорук” төлевилелди ажылдадып эгелээнивис ол. Малды халас бергеш, тудуг ыяжы-биле дузалап, херек болза бажың, кажаа тударын эмеглежип болур бис. А сен чүгле шынчы күш-ажылың-биле ажы-төлүңнү азыраар апаар сен. Ол хире деткип, дузалажып турда, бодуңнуң-на келир салгалыңга ону арттырып берип, ол бүгүнү чидирбес дээш, базым бүрүзүн 1000 катап деңзигүүрлээш, түңнелди үндүрер херек. 

Төлевилел киржикчилерин шилиирде, шыңгыы хыналданы чорудар бис. Аар болгаш онза аар херек дээш шииттирип чораан кижилер төлевилелче кирбес ужурлуг. Ынчангаш хөй-ниитиниң талазындан санал-оналдар албан турар. Олуруп чорааннар бодунуң бөлүүнден кижилерни анаа-ла салыптарын күзевес болдур ийин. Криминалдыг бөлүктер олуруп чораан кижиниң хостуг амыдыралче эгли бээрин бербес дээш, төлевилелге шаптыктаар чадавас. Шак ындыг шаптараазыннарга белен турар ужурлуг бис. Нарын, ынчалза-да чугула херек эгелээшкинни эгелеп турарывыс бо. Чүгле “ооң мурнунда олуруп чорааннар” дээш эвес, а оларның ажы-төлүнүң келир үези дээш демисежир. Өг-бүлениң баштыңын тамыдан ушта тырттып, ооң оолдарынга идегелди бээр. 

Криминал-биле анаа-ла баштактанчып эвес, а чаа, шынчы чуртталганы оларга бээр дээш ажылдап эгелээнивисти чаңгыс эвес катап чугаалап тур мен. А бир эвес кемниг үүлгедиглиг орууңну ам-даа уламчылаар болзуңза, Тывадан ырадыр, кара-бажыңга үелериң эрттирер сен! Дагын херек үүлгедиглерин болдурбас дизе, ооң чылдагааннарын эки тодарадыр. «Чаа сорук» төлевилелдиң күүселдезин чедип алыр дизе, харыылаар кижилерни томуйлааш, киржикчилер шилиир чиге негелделерни доктаадыр: өг-бүле байдалы, ажы-төлүнүң саны, РФ-тиң кеземче хоойлузунуң каш дугаар чүүлү-биле шииттирип чораанын тодарадыр. Киржир күзелдиг кижилерниң назы-харын 35-ден 40 хар чедир узаттывыс, аңаа херээженнер база киржип болур” – деп, Тываның Баштыңы төлевилелди тайылбырлаан. 

Январь 23-те Шолбан Кара-оол кеземче колониязынга “Чаа сорук” төлевилелдиң сайгарылгазын кылгаш, мынча деп чугаалаан: - «Эрге-чагырга черлери чамдык мындыг чүүлдер-биле эптежип шыдавазын чугаалайн. Өг-бүлени деткээн төлевилелге моондак тургузуп, малчын коданнарга олуруп чораан кижилерниң кандыг-даа чыыштары турбас ужурлуг. Кемниг херектерже элээдилерни база аныяктарны эвилелдээрин уттуп, ону кажанда-даа болдурбас. Төлевилел киржикчилериниң эт-хөреңгизин кымның-даа “общактарга” ажыглаарын болдурбас. Ынчангаш ону маңаа, бо дораан дугуржуп алыылыңар. Бир эвес чыылда кылып турар деп медээ кээр болза, төлевилелди дораан соксадыр. Ынчан төлевилел киржикчизи амыдыраар аргазын чидерер”.