Тывада часкы хову ажылдарын эгелээринге белен

 ТР-ниң Көдээ ажыл-агый яамызының берген медээзи-биле алырга, бо чылын 31,03 муң га шөлге тарылганы чорудар. Ооң 6,43 муң газынга - тараа культураларын, 21.4 муң газынга - мал чиир культураларны, 3,2 муң га черге картофель болгаш ногаа культураларын тарып олуртур. 

Бай-Тайга, Чөөн-Хемчик, Каа-Хем, Бии-Хем база Сүт-Хөл кожууннарда көдээ ажыл-агый бүдүрүкчүлери часкы тарылгага боттарының үрезиннерин ажыглаар. Тарылга шөлүн чөптүг ажыглап, 1 гадан 15 центнерден эвээш эвес дүжүттү алырын магадылаан, келир чылын тарыыр үрезинин шыгжап шыдаар ажыл-агыйларга күрүне деткимчезин көргүзер. Ооң түңнелинде, күзүн 6,2 муң тонна тарааны ажаап, 2019 чылдың часкы хову ажылдарынга республиканың үрезинге хереглелин дуглаар курлавырны тургузар план бар.  

Таңды, Бии-Хем, Чаа-Хөл, Чөөн-Хемчик кожууннарның ажыл-агыйлары тараа культураларының үрезинин чаштырып дооскан. 

Бо хүннүң байдалы-биле алырга, 4722 га шөлдү тарылгага белеткээн. 709,2 км хемчээлдиг суггарылга арыктарын аштап арыглаан. 4523 га шөлдү суггарган. Шупту суггарылга системазында сугну бадырган.  

2018 чылдың май 21-ниң байдалы-биле алырга, 6335 гада тараа үрезинин чаштырып, планының 98,4 хуузун күүсеткен (2017 чылга деңнээрге 4535 га хөй), ооң 6090 га шөлүнде - кызыл-тас, 200 газында - арбай, 45 газында - сула. 

Таңды кожуун («Агрохолдинг Заря» КХН - 4640 га, М.А. Санников ТАА - 500 га, М.А. Боровиков ТАА – 200 га, «Земля Надежды» КБК - 30 га), Каа-Хем кожууннуң көдээ ажыл-агый техникуму - 195 га, Бии-Хем кожуун («Туран» КХН - 350 га, Тюлюш А.Б. ТАА– 200 га, Чөөн-Хемчик кожуун – 70 га, («Уланбура» МУБ, Теве-Хая суурнуң чону- 60га, Е.Х. Бирлей ТАА - 5га) Чаа-Хөл кожуун (Г.Д. Олчамай ТАА,- 150га) мурнуку одуругда.  

Малга быжыг чем-суурну курлавырлаары – көдээ ажыл-агыйының бир кол угланыышкыны, ынчангаш 2014 чылдан мал чиир культуралар тарыыр шөлдерниң хемчээлин улгаттырган. Бо чылын ниитизи-биле 21,4 муң га черге мал культураларын тарыыр, ооң 18 муң газынга чаңгыс чылдыг сигенни, а 3,3 газынга – хөй чылдыг сигенни. Оон 22.5 муң тонна ногаан сигенни кезип алыр планныг. 

Бо хүнге чедир, планның 15,8 хуузун күүседип, 3391 га черде мал чиир культураның үрезинин чашкан. Бии-Хем кожуун - 840 гада (23,4 %), Танды - 480 га (5,2 %), Улуг-Хем - 1063 га (66,4 %), Кызыл кожуун – 148 га (18,1 %), Каа-Хем кожуун – 120 га (8,5 %), Чөөн-Хемчик – 160 га (22,2 %), Сүт-Хөл – 250 га (12,5 %), Чаа-Хөл – 80 га (29 %), Эрзин – 10 гада (3,8 %) тараан.  

Кожууннарның көдээ ажыл-агый бүдүрүлгелери база хууда дузалал ажыл-агыйлары картофель болгаш ногаа культураларын олуртуп эглеээн. 749,1 га шөлде картофельди (планның 25,8 %), 53,6 га шөлде ногааларны (19 %) олурткан. 

Үнүш ажыл-агыйын хөгжүдер акшаландырыышкындан көдээ ажыл-агый бүдүрүкчүлеринге 59,3 млн. рубльге субсидияны бээр. Ында элээн каш угланыышкын бар. 

Республиканың агроүлетпүр комплекизи тракторлар-биле 105 хуу, тарылга агрегаттары-биле 58 хуу хандыртынган. Ылаңгыя Бии-Хем биле Таңды кожууннарда ол талазы-биле байдал чогумчалыг. Техника аймаан септеп-селээн. Дүжүт ажаар комбайннар болгаш өске-даа техниканы садып, техниктиг болгаш технологтуг модернизацияже чарыгдаан чарыгдалды эгидеринге 2018 чылда 27,3 млн. рубль көрдүнген. 

Республиканың көдээ ажыл-агый бүдүрүкчүлериниң баш бурунгаар санаашкыны-биле алырга, 2018 чылдың часкы хову ажылдарынга 966 тонна кывар-чаар материалдар херек. Ынчап кээрге, бо хүнде кывар-чаар чүүлге ортумак өртек-биле санаарга, часкы хову ажылдарынга 43,47 млн рубльди чарыгдаар. 

Черниң беримчезин экижидип, эки дүжүттү алыр дизе, агротехниктиг чурум езугаар минералдыг чемишчидилгени үе шаанда чорудары чугула. Республиканың хереглелинге 548, 4 тонна минералдыг чемишчиделгени 13,1 млн. рубль түңүнге садар апаар. Бо хүнде, ниити хереглелдиң 49 хуузу хире, азы 268 тонна минералдыг чемишчидилгени сөөртүп эккеп алган.