Тывада ажык-кончаага үндүрүгден орулга 1,7 катап көвүдээн

Хоойлу төлевилелин белеткээн Тываның Саң-хөө яамызының медээзи-биле алырга, орулгаларның хевирин көөр болза, кижилерниң орулгаларынга үндүрүгден киирилге эң хөй - 51 хуу болган. Кызылда 55-ки аңгы мотоадыгжы бригаданы тургусканындан база РФ-тиң Президентиниң «май чарлыктары» езугаар бюджет адырында шалыңны өстүргенинден, 2017 чылда ол 8 хуу өзүлдени алган. 

Орулга хемчээли-биле ийиги черде – организацияларның ажык-кончаазынга үндүрүг. Тываның бюджединде ол 14 хууга дең. Чыл дургузунда казнаже орулгага санаашкыннардан 653 млн. рубль кирген, 2016 чылга деңнээрге 1, 7 катап хөй. Ону колдуунда даг-тывыш бүдүрүлгелери база банкыларының регион салбырлары долдурган. Орулганың өскени - кризис соонда байдал турум апарганын херечилээн деп, специалистер айыткан. 

Регион бюджединче нефть продуктуларынга акцизтерден орулга кылдыр чылда 616 млн. рубль киргеш, республика орулгазының 13 хуузун ээлээн. Эрткен чылга деңнээрге, нефть продуктуларын сатканындан киирилде хемчээли 14 хуу эвээжээн. 

Биче болгаш ортумак бизнестиң колдуунда ажыглап турары үндүрүг онаалдазының бөдүүнчүткен системазындан орулга 6 хуу кызырылганын чазакка демдеглээн. Үндүрүг онаалдазының бөдүүнчүткен системазы-биле сайгарлыкчылардан 186 млн хире рубль орулганы алыр планны, 181 млн. рубль кылдыр күүсеткен. Ону бизнес үндүрүг чурумунуң өске хевирлеринче – патент база чаңгыс аай көдээ ажыл-агый үндүрүүнче шилчээнинде деп, ТР-ниң Саң-хөө яамызының эксперттери тайылбырлаан. 

Республика бюджединиң шупту орулгазының 7 хире хуузун организацияларның эт-хөреңги үндүрүү тургускан. Ооң мурнунда чылга деңнээрге, 2017 чылда киирилделерниң ниити хемчээли 31 хууга өскен. «Межегейхөмүр» компаниязының уургайын ажыглалга кииргеш, ажылдадып эгелээни-биле ол тайылбырлаттынар. 2016 чылга деңнээрге, 79 млн. рубль хөй. Эрткен чылын ол үндүрүгден каттышкан орулга 333 млн. рубль болган. 

Транспорт үндүрүү, ажыктыг казымалдар тывыжындан үндүрүг база аңгы-аңгы торгаалдардан бюджет орулгазы 3 хуу өскен. 2017 чылда ооң ийизинден киирилделер эвээжээн. Торгаалдар төлевиринден Тыва 11 хуу эвээшти алган. ОШАЧКИ шугуму-биле торгаалдарга түңнү эвээжеткенинден, киирилде кызырылганын анализ көргүскен. Өскээр чугаалаарга, республика оруктарында чурум хажыдыышкыны элээн эвээжээн. 

2016 чылга деңнээрге, тывыштан үндүрүг орулгазы 33 хуу эвээжээн. РФ-тиң Үндүрүг кодекизинде чаартылгаларны – тывыш компанияларынга чиигелдени кииргени ооң чылдагааны болган. 2017 чылда ол чиигелдени «Межегейхөмүр» компания ажыглаан. Ооң түңнелинде, бюджетче 161 млн. рубль шилчиир тургаш, 155 млн. рубль кирген.  

Ындыг болзажок, транспорт үндүдүн төлээнинден орулга 32 хуу көвүдээн. 2016 чылга дңенээрге, 30 млн. рубль хөйге, азы ниитизи-биле 124 млн. рубль кирген. Регионда автотранспорттуң база автомобиль ээлериниң саны көвүдээни-биле өзүлде болган. 

Чыл дургузунда Тываның бодунуң орулгазының үлүү 2 хууга көвүдеп, 26 хуу четкенин республиканың Саң-хөө яамызы дыңнаткан. Регион 2012 чылда федералдыг бюджеттен 80 хуу дотациялыг турган болза, 5 чыл дургузунда Тыва ол деңнелди 6 хууга кызырганын сагындыраал.