Шолбан Кара-оол: Тыва биле Енисей Сибириниң инфраструктура төлевилелдери – Азия күрүнелериниң аразында кады ажылдажылганы калбартыр бааза

Улан-Баторга үш хонук ажылдааш, Моолдуң Президентизи Х.Баттулга, моол чазактың, ооң яамыларының болгаш ведомстволарының удуртукчулары-биле ужуражып, Россияның Тыва болгаш Сибирьниң регионнары-биле Моолдуң кожа чыдар девискээрлериниң аразында экономиканың делегей интеграциязынга үндезинни салыр өзек инфраструктура төлевилелдери-биле холбашкан садыг-экономиктиг кады ажылдажылганың элээн каш айтырыгларын сайгарып чугаалашкан. 

Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол ажыл-албанының баштайгы үш хонуунуң кыска түңнелин бодунуң арынынга чырыткан.

 «Моолга ажыл-агыйжы хүн чурумунда чаңгыс-даа хостуг үе чок, дыка сырый болду. Сөөлзүредир коллегаларымның шылай бергени илдең. Ынчалза-даа ол үре-түңнелдиг болгаш чедиишкинниг ажылдан шагзырал-дыр. Улан-Баторга Тыва биле Моолдуң аразында ажыл-агыйжы харылзааны калбартыр бистиң өзек төлевилелдеривисти шуптузун албан-езузу-биле таныштырдывыс. Бадыткап шыдадывыс. Мээң-биле Президент Х. Баттулга-даа, моол чазактың удуртулгазы-даа хөгжүлде-сайзыралга, экономикага база бистиң чоннарывыска херек кылдыр, географтыг кожалар болур халас кежик-чолувусту бүрүн күжү-биле ажыглавайн турарывыска чөпшээрешкен. 

Күрүнелер аразында кады ажылдажылганың күчүлүг курлавыры ам-даа ажыглаттынмаан. Кажан ол ындыг байдалда турда, бистиң регионнарның, бирги ээлчегде, Тываның база Моолдуң төптен чыдып каан кожа районнарының долу күжү-биле көдүрлүүшкүнүн хандырып шыдавас бис деп, санаар мен. Ооң кадында, ол районнарның эрге-чагыргазы база чону идепкейлиг кады ажылдажылгага, садыг-наймаага, бүдүрүлгелерни кады ажылдадырынга сонуургалдыг-дыр. Чазактың талазындан ону деткип, өзүлдеге эң-не таарымчалыг байдалдарны тургузар херек. Бодувустуң көрүжүвүс-биле ону канчаар кылырын чугаалададывыс. Эге дээрезинде, бистиң ийи чурт аразынга эвээш дизе дөрт транспорт шугумун ажыдар: автомобиль, авиация, демир-орук база энергетика. 

Он-он чылдар бурунгаар угланган, боттуг, кайы-даа талага ажыктыг кады ажылдажылгаже уткуй базымнарывыска хамаарыштыр кожаларга чиге билиишкинни бээр дээш, Тыва бодунуң талазындан элээн хөйнү кылган. Аэропортувусту эде чаартып, удавас чурттар аразынга, Моолче база, ужудуушкунга чөпшээрелди алыр бис. Моолдуң кызыгаарынга чедире бээр кол автооруувусту делегей стандартынга дүүштүр эде кылырын 2017 чылда эгеледивис. Тыва каайлы ажыл-чорудулгазын калбарткан. Тывага шупту чурттарже кызыгаарны ажыдар дугайында шиитпирни белеткеп турар. Тыва биле Моол таварты Россия биле Азияның транспорт системазын тудуштурар база бир орук – Транссибтиң тыва адырын күзүн катап тудуп эгелээр. Бодувуста Саянның энергодербээн тудуштуруп алган бис, ам оон Моолче электроэнергия транзидин улгаттырар арганы чедип алыр дээш ажылдар чоруп турар.  

Красноярск край база Хакасия-биле чаңгыс экономиктиг регионну – чартык триллион рубль инвестиция портфельдиг Енисей Сибирин тургузуп алдывыс. Сибирь ооң мурнунда-ла Россияның кол күчүзү турган, ам Чөөн чүкте угланырынга шупту байдалдары бар үнелиг чиг эттиг шыгжамыр болурундан аңгыда, улуг транспорт, үлетпүр база технология төвү апаар. Ол чорулгадан ойталаар болза, бодунуң поездизинден чыдып кааны ышкаш дээр мен.  

Бистиң моол өңнүктеривис мени база коллегаларымны хүлээп алганынга, четтирдим. Найырал болгаш эш-хуу хамаарылгалар чүгле сагыш-сеткил-биле эвес, а кады ажылдажылгалар-биле быжыг. Аңаа материалдыг, экономиктиг дээш, ниити херектер, ниити сонуургалдар херек. Оруктарны уткуштур тудары азы чаңгыс аай энергетика четкизин тургузары дээн ышкаш, улуг болгаш хөй акша салыышкыны херек дугуржулгаларны чаңгыс хүнде азы чаңгыс чылда чедип албазы билдингир. Дыка хөй чүүлдерни санаар, хынаар ажылчын бөлүктер шыңгыы ажылдаар апаар. Москва база дораан туттунуп келбээн деп, чугаалаар ийик бис чоп. Чугаалажылга үезинде, ниити төлевилелдерже бистиң көрүштеривис чоокшулажып, ооң эки болгаш ажыктыг талаларын тода билип алгынывыс, оларны боттандырарынга идегелдиг магадылал болганы чугула. Дараазында ужуражылгаларны маңаа, Тывага, эрттирерин планнаан бис. Моол өңнүктеривис мээң чалалгамны хүлээп алган. Долгандыр хүрээлел болгаш туризм сайыды, дээрги Намсрайн Цэрэнбаттың келир чылын аалдап кээрин манаар бис» - деп, республика баштыңы сургакчылаашкынынга кыска тайылбырны берген.  

Ажыл-агыйжы сөөлгү хүнде, алдын тывыжын, хөмүр-даш уургайын база авиааргыжылганы хыналдада алган «Mongolyn Alt Corporation» (МАК)» компанияның үлетпүр объектилеринге экскурсиялаан. Тываның делегациязы компанияның самоледу-биле Моолдуң Төп болгаш Чөөн-Гоби аймактарынче ужуткан. 

Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол республикадан дашкаар ажыл-чорудулгазының үезинде ышкаш, Моолдуң дээди өөредилге черлеринде өөренип турар Тывадан студентилер-биле ужурашкан. «UBS» телекомпания тыва актер Эдуард Ондарның киржилгези-биле тырттырганы «Гобиниң легендазы» кинону көргүскен. Республика баштыңынга база ону үдеп чоруурларга солун белекти база белеткээн – Улан-Баторда чурттап чоруур үндезин тываларны киносеансче чалаан.  

Май 17-де, делегация Улан-Батордан Улангомже ужупкаш, оон республикаже автомобильдерге чанып кээр.