Кызыл—Курагино оруунуң тудуу чүге херегил

 Транспорт адырында «Тыва Республиканың минералдыг-чиг эт баазазын шиңгээдири-биле Элегес–Кызыл–Курагино демир орук тудуун база Ыраккы Чөөн чүкке хөмүр-даш портунуң терминалын тудары» федералдыг төлевилелде хуу керээ инициативазының механизмин боттандырарынга чугула шиитпир хүлээп алдынган» - деп, чазак дыңнаткан. 

 Дугуржулганы 30 чылда санаан. Оруктуң өртек-үнези 192,4 млрд рубль, ону 2023 чылда ажыглалга киирерин планнаан. Демир-оруктан аңгыда, хөмүр тывыш комплекизи биле Ванино хөмүр-даш порт терминалы кирген төлевилелди 2000 чылдың ийиги чартыында саналдаан. 2011 чылда эгелээн тудуг Тываның найысылалының чанында чүгле бир километр хире черге туттунгаш, саң-хөө бергедээшкининден ара соксаан. 

Күрүнениң талазындан Демир-орук транспортунуң федералдыг агентилели база ээзи — «Кызыл–Курагино ТЭҮК» АН дугуржулганы чарган. Компанияның капиталында кирген РДО чаа инфраструктураның сөөртүлгезин болгаш ажыглалын организастаар айтырыгларys чоорту шиитпирлээр ужурлуг. 1 млрд хире тонна кокстуг хөмүр-даш курлавырлыг Элегестиң хөмүр чыдыны «ТЭҮК» АН-га хамааржыр. Транссибирь магистралы-биле тывыш черин тудуштурар төлевилел боттаныышкыны компанияның ажыл-агыйжы сонуургалын төлээлеп турар. Баш бурунгаар санаашкыннар-биле алырга, Кызыл–Курагино оруктап 15 млн тонна чүъктү чылда-ла сөөртүр.

Тываның оруун чоорту, Моолда Эрдэнет хоорайдан Овоот хөмүр-даш уургайынга чедир тудуп турар 547 километр хемчээлдиг орукка тудуштурар. А Элегес–Кызыл–Курагино демир-оруунуң узуну 410 км хире. Бо орук үш улуг арт-сынны ажыр, көшкелиг 70 айыылдыг участоктарны таварып эртер. Специалистер сес туннельди база 120 көвүрүгнү тудар. 

 Бооп болур чүүлдер  

Азия-Оожум океан регионунда экономиктиг көдүрлүүшкүн чоруп турда, ук орукту тудары дыка херек, деп Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол демдеглээн. Федералдыг төп эге дээрезинде Национал чаагай чорук фондузундан ону акшаландырарынга белен турган, оон саң-хөө кризизи база санкцияларны кииргени аңаа шаптыктаан. 

 — Мындыг берге үеде безин «Кызыл — Курагино» төлевилелге ийиги тыныш бөгүнде ажыттынып, эгелээн чүүлдү төнчүзүнге чедирери чүүлдүг дээрзин бадыткаан. Бизнес-структураларга бооп болгу чүүлдерден камгалаарынга күрүнеден магадылалды бергени, демир-орукту керээ негелдези-биле тударының дээштиин бадыткап турар – деп, республиканың удуртукчузу чугаалаан.  

Бир эвес чылда орулгазы план-биле дүүшпес болза, ээзиниң чидириин күрүне эгидип бээрин ооң мурнунда дыңнаткан турган. Күрүнеден чедир албаан орулгазын бизнеске эгидерин магадылаан-даа болза, сайгарлыкчының ону негеп алыры болдунмазы билдингир.  

— 15 млн тонна хөмүр концентрадын чылда сөөртүп тургаш, төлевилел бодунуң долу күчүзүнче 2024 чылда кирер – деп, дугуржулганың ээзи болур «Кызыл-Курагино ТЭҮК» АН санап турар. 

— Совет эрге-чагырга үезинде безин Тываже демир-орукту тутпаан. Бо төлевилелди боттандырар дээни, Россия Федерациязы ССРЭ-ниң артынчызын кылып турарын эвес, а шапкын хөгжүп турарын көргүскен – деп, политолог Андрей Тихонов чугаалаан. 

Политиктиг анализ төвүнүң күүсекчи директору Вячеслав Данилов магистральды ажыглалче киирери российжи экономика болгаш культура делгеминче Тываны быжыы-биле каттыштырар деп демдеглээн.

— Бо төлевилел «ыраккы караңгы булуңнарны» чок кылып, демир-орук четкизинге берге регионну кожар – деп, эксперт тайылбырлаан. 

Национал энергетиканың айыыл чок чорук фондузунуң директору Константин Симонов, орук тудары — чиг эт төлевилели-дир деп чугаалаан. «Ындыг улуг девискээрлерни чаңгыс черже чыыры - дыка эки» болур ужурлуг. Оон аңгыда, төлевилел күүселдези чүгле Тываның эвес, а Красноярск крайның база Ыраккы чөөн чүк округунуң социал-экономиктиг хөгжүлдезинге идиглиг апаарынга Тываның энергетиктиг үлетпүр компаниязының ээзи Руслан Байсаров бүзүрелдиг. Төлевилел боттаныышкыны-биле чүс-чүс чаа бүдүрүлгелер ажыттып, чаа ажылчын олуттар тургустунар. Ол дээрге 6 муң ажыг ажылчын олуттар-дыр. 

Ол орук Тывада чаа чыдыннарны шиңгээдир арганы бээр деп, Политиктиг анализ төвүнүң күүсекчи директору Вячеслав Данилов немээн. База бир эки чүүл — Тываже кээр туристерниң саны немежир ужурлуг. Тываже чедип алыры берге болганындан, ол угланыышкынны чедир үнелевейн турар – деп, специалист тайылбырлаан.