Энерелдиг Эрзин кожуун

"Шын" солуннуң коллективи бо удаада ат-сураглыг Эрзин кожуунга сургакчылап четтивис. Бистерни кожуун чагыргазының Херектер эмгелээр талазы-биле удуртукчузу Саяна Эгер, социал политика талазы-биле оралакчы Нина Дагжы, көдээ ажыл-агый эргелелиниң начальниги Артур Азыраа болгаш Эрзин солуннуң кол редактору Халарбаа Кара-оол аяк шайлыг уткуп алдылар. Ук кожууннуң мурнакчы малчыннарынга чедип, ол ышкаш социал объектилерниң, албан черлериниң ажыл-агыйы-биле танышканывыс соонда, чагырга черинге удуртукчулар болгаш чон-биле хурал болуп эрткен.

Аңаа суму чагырыкчылары, албан черлериниң удуртукчулары, чурттакчы чон идепкейлии-биле киришкен. Ук кожууннуң чонунуң «Шын» солунга хамаарылгазы, хүндүткели бедик дээрзи моон-на көскү. Идепкейлиг чагыдыкчылар, хоочуннар дээш, өскелер-даа айыткан шакта, озал чокка чыглып келгени — кожууннарга баргаш, үени минутадан эгелээш, үлеп алган ажылдап чоруур солунчуларга, биске, канчаар-даа аажок өөрүнчүг болду.

Эрзин кожуунда ниитизи-биле 2100 өрегеден 614 өреге «Шын» солунну чагыттырып ап турар. Бо сан-көргүзүг кожуун деңнели-биле алырга, багай эвес-даа болза, чагыдыкчыларның саны моон-даа хөй болуру күзенчиг. Ылаңгыя, эң хөй чурттакчылыг төп чер Эрзин суурда 800 өрегеден «Шынны» чүгле 163 өреге чагыттырып ап турар дээрге, эвээш ышкажыл. А Сарыг-Булуң сумузунда 184 өрегеден 89 өреге солунну чагыттырып ап турары өскелерге үлегер-чижек. Нарын сумузунда 445 өрегениң 202-зи чагыдылгалыг. Мындыг идепкейлиг сумуларның ачызында кожууннуң ниити сан-көргүзүү багай эвес болуп турар. Ол дээрге-ле бир дугаарында, суму чагырыкчыларының, почта ажылдакчыларының чедимчелиг ажыл-чорудулгазы-дыр.

Чагырга черинге хуралды кожуун чагыргазының социал политика талазы-биле оралакчызы Нина Чоодуевна Дагжы удуртуп эрттирген. «Шын» солуннуң кол редактору Инна Дамба-Хуурак журналистерниң келген сорулгазын тайылбырлап, «Шынның» чагыдылгазын көвүдедиринче чонну кыйгырган. Солун-сеткүүлдү доктаамал чагыттырып ап турарларның ниити билии шыырак болур. Олар республикада, Россияда, даштыкыда болуушкуннарны шуптузун солундан номчуп ап турар болгай. Тыва Чазакта ажыл-чорудулганы, өскерлиишкиннерни, чаартылгаларны дээш, чонга херек өске-даа чүүлдерни, республиканың ниити амыдыралын «Шында» чырыдып турар.

Хуралга кол редактор «Шын» солуннуң арыннарынга июнь 11-де №66 солунда мөөрейниң дүрүмүнүң, негелделериниң дугайында тодаргай парлаан турган «Төрээн чурттуң төөгүп берем» деп чаа төлевилелди сагындырып чугаалаарга, олурганнардан кым-даа билбес болду. Солун кожуунда үезинде кээп турар, ынчап кээрге, эрзинчилерниң төлевилел дугайында номчуваан, билбес болганы кайгамчык. Солунну кичээнгейлиг номчууру күзенчиг, чүге дээрге кожуун бүрүзүнде талантылыг, чогаал бижиир улус хөй болгай. Оларның мөөрейге киржир күзели бар болуп чадавас. Ылаңгыя, шаңналдар база хоомай эвес дээрзин сагындырайн.


Тыва Республиканың алдарлыг ажылдакчызы, сураглыг чогаалчы, «Шын» солуннуң хоочуну Кара-Күске Чооду эрзинчилерни чуртунуң төөгүзүн камнап, ону утпайн чоруурун сагындырган. Эрзинчилер шаандан тура сөскүр-домаккыр, канчаар-даа аажок талантылыг, орлан-шоваа чон. Ынчангаш алдарлыг чогаалчы чонну боттарының төөгүзүн солунче бижип, солунну номчуп, чагыдып турарынче кыйгырган. Ол ышкаш «Шынның» хүндүлүг хоочуну Владимир Чадамба Эрзин кожуун малчыннары-биле чүгле Тывада эвес, Россияда ат-алдары алгаан дээрзин демдеглээн. «Шын» солун ТАР тургустунган соонда, 4 чыл эрткенде тургустунган өгбе солун, ам ийи чыл болгаш ол 90 чыл оюн демдеглеп эрттирер. Тываның Улустуң чогаалчылары С.Сарыг-оол, К-Э. Кудажы олар баштайгы чогаалдарын «Шынга» парлаткан. Ынчангаш Тывада чаңгыс улуг солунну салбайн, оон төөгүнү өөренири чугула дээрзин Владимир Федорович чугаалаан.

Мөрен сумузунуң чагырыкчызы Анатолий Кыргысович Доржу солун-сеткүүл чагыдылгазын ажылчын планеркага доктаамал сайгарып турарын чугаалап, «Шынның» чагыдылгазының талазы-биле ажылды моон-даа соңгаар күштелдирерин аазады. Ол ышкаш эрге-хоойлуну солун арнындан аңгылап, тускай үндүрүлге кылып турары эки дээрзин удуртукчу демдеглээн.

Бай-Даг сумузунуң чагырыкчызы Майя Алдын-ооловна Чамзы үлегерлиг аныяк өг-бүлелер дугайында кожууннар аайы-биле хөй чырыдар болза эки дээрзин чугаалаан. Ол ышкаш школа амыдыралынга хамаарыштыр, тыва дыл башкылары боттарының өөреникчилерин солунче бижиир кылдыр өөредир болза, номчукчуларга ол солун болур. Өөреникчи кижи клазынга эрткен кандыг-бир хемчег дугайында чүге бижип болбас деп. Тывадан дашкаар өөренип турар студентилерниң амыдыралының дугайында чырыдары чугула. Аныяк-өскен темазын көдүрер болза, солуннуң аныяк номчукчуларының саны база хөй болур. «Чаңгыс суур — чаңгыс бүдүрүлге» төлевилелин кожууннар аайы-биле деңнеп бижиирге чонга өөредиглиг, солун-даа болур дээрзин Майя Алдын-ооловна чугаалады. Бай-Даг сумузунда 86 өреге «Шынны» чагыттырып турар. Чагыдылга талазы-биле ажылды моон-даа күштелдирерин удуртукчу бүзүреткен.

Сарыг-Булуң суму чагырыкчызы Оксана Ховалыговна Баадыр солунчуларның ажылынга үнелелди берип, шаанда «Шын» солуннуң неделяда 5 катап үнүп турганын, чурттакчы чоннуң, ылаңгыя малчыннарның солунну эртенги суг машиназы-биле катай четтикпейн манаарын сактып чугаалаан. Суурнуң чурттакчы чонунуң хөй кезии «Шын» солунну, «Башкы» журналды, «Сылдысчыгаш» солунну база чагыттырып турар.

Нарын суму чагырыкчызының оралакчызы Байыр-Кыс Александровна Курнуң чугаалап турары-биле алырга, сумуда «Шын» солунну доктаамал чагыттырып келген хоочун Базыр Лопсаңович Саң-Хөө. Ол — чурттакчыларга үлегер-чижек. Байыр-Кыс Александровна «Шынның» ажыл-чорудулгазын бедии-биле үнелээн.

Эрзин кожуунда ТР-ниң Хөй-ниити палатазының төлээзи, «Шын» солуннуң хоочун чагыдыкчызы Мөңге Махоевич Майдыр почта ажылдакчылары «Шын» солунну чагыттырып турарларның чагыдылгазын үспезиниң талазы-биле ажылды чорудар болза эки дээрзин онзагайлап демдеглээн. Шаандан тура төлептиг ажылдап, чурттап келген хоочуннарны солун арнынга чырыдып турары аажок шын. Ылаңгыя, Кара-оол Лапчааның «Агаарном эжишкилер» деп чүүлүн чон канчаар-даа аажок сонуургаан. Ол ышкаш солун арнынга материал бижиирде фронтучу кижи биле тылдың ажылдакчызын будавас болза эки дээрзин хоочун демдеглээн. Арагалаашкын, кара таакпы темазын чырыдып, сойгалаары эргежок чугула.

Эрзин кожуун чагыргазының бирги оралакчызы Доржу-Белек Балдирович Чопуйнуң чугаалап турары-биле алырга, шаанда күрүне политиказының эде тургустунуп турганы-биле республикага солун турар азы турбас бе деп айтырыгны чидии-биле көдүрүп турган. Улуг солун «Шын» чок болза, Тываның ажыл-амыдыралын билип алыры берге. Чон-биле солуннуң харылзаазы үстүрүнүң кырында турган. Партия үезинде солунга чүүлдерни чагыг езугаар бижиир, амгы үеде хостуг темага бижип турары эки. Ылаңгыя, спорт дугайында чүүлдерни чырыдар болза эки. «Шын» солун-биле харылзаавыс үспейн, чагыдылганы улам көвүдедип, кады ажылдаар бис» — деп Доржу-Белек Балдирович бүзүреткен.

Хуралга өөрүп четтириишкин бижиин Эрзин кожууннуң чагырга даргазы Роман Кызыл-оолович Шининге кол редактор Инна Дамба-Хуурак тывыскан. Ол ышкаш солунну чонга чедирип турар почтачылар: Аржаана Чажытмаага, Чечекмаа Седипковага, Марина Комбуга, Чараштаа Дадарыкпайга, Елена Азыраага, доктаамал чагыдыкчылар: Саартай Аракчаага, Алдын-Кыс Бадыргыга, Базыр Саң-Хөөге, Дадар Кыргыска, Алдын-оол Лоовайга Эрзин кожууннуң куратору Чаяна Чыкай өөрүп четтириишкин бижиктерин тывыскан. Эрзин солуннуң кол редактору Халарбаа Кара-оол, удуртукчулар Мөңге Майдыр, Доржу-Белек Чопуй хүндүлел бижиктерни алган. Эмчи ажылдакчыларының хүнүн таварыштыр кожууннуң төп эмнелгезиниң улуг эмчизи Артыш Сатка суй белекти Инна Дамба-Хуурак тывыскан.

Хоочун башкы Севил Бүреновна Серенен Кара-Күске Чоодунуң сөзүнге «Танывазым акыйга» деп ырыны оюн-тоглаа хевиринге бараалгатканы аажок солун болган. Кара-Күске Күнзекович онза талантылыг башкыга өөрүп четтиргенин илереткеш, «Энерелдиг Эрзин, Тезим» деп номун белекке берген.

Эрзинчилер ажылчын тура-соруун салбайн, хей-аъды бедик болуп, «Шын» солуннуң чагыдылгазының талазы-биле мурнакчы одуругже кирер дээрзинге бүзүрел улуг.

Алдынай Бады-Хоо,
А-Х. Апыкааның тырттырган чуруктары.
"Шын" солун № 69 2013 чылдың июнь 18, вторник