Волонтерларның дузазын ажыглаар

Марттың сөөлгү он хонуунда хүннүң караа чидидир шонуп, агаар-бойдус хеп хенертен чылаанының уржуундан, бедик черлерде харлар кончуг дүрген эрээш, чурттакчылыг суурларның чавызааш черлеринде бажыңнарлыг чурттакчыларга онза айыылды тургускан.

Ылаңгыя Кызыл кожууннуң Каа-Хем суурунда Хербис дааның эдээнде база Кызыл хоорайның оң талазында 2-ги Азасская кудумчуларында бажыңнарга бо удаада айыылды тургускан. Найысылалдың хем ол чарыында бажыңнарже диргелип келген айыылды кончуг дүрген чайлаткан болза, а кожуун чергелиг онза байдалдың уржуун чайладыр ажылдар бо хүнге дээр уламчылавышаан. 

Кызыл кожууннуң чагыргазы 2018 чылдың март 25-те 63 дугаарлыг доктаалы-биле, Каа-Хем суурда чуртталга бажыңнарын ий черлерден эрээш аккан сугга алысканы-биле холбаштыр, Кызыл кожууннуң девискээринге онза байдал чурумун чарлаан. Марттың 25-тиң хүнүнден бээр, онза байдалды чайладып, суг үерин контрольдаары-биле Кызыл кожууннуң болгаш Каа-Хем суурнуң база онза байдалдарны болдурбас база чайладыр талазы-биле чаңгыс аай күрүне системазының девискээр иштинде албанының ажылдакчылары шыңгыы чурум-биле ажылдап турар.  

Сугга алыскан бажыңнарда чурттакчы чонга түр үеде чурттаар пунктуну Каа-Хемниң 2 дугаар школазынга дарый ажыткан. Дыштанылга хонуктары төнүп, өөредилге эгелээни-биле холбаштыр, түр үениң пунктузун кожууннуң С. Базыр-оол аттыг культура одаанче көжүрген. Пунктуну ажыткан хүнден бо үеге чедир ында 211 – улуг, 286 - бичии, шупту 497 кижи бүрүткеткен. Школа назыны четпээн чаштарның саны – 75, школачы оолдар, уруглар – 167, бир хар четпээн 44 өпеялар бар. 

Апрельдиң 1-ден 2 дүнезинче сугда хевээр бажыңнарның чурттакчылары болур 9 кижи түр үениң пунктузунга хонган. Апрель 2-ниң байдалы-биле алырга, сугга алыскан бажыңнар девискээрлеринде хөөлбектелдир чыглы берген сугну сордурарынга хүнде-ле 14 санныг техниканы хаара туткан. Хүнде-ле 900-1200 кубометр сугну сордуруп алгаш, өскээр чедирип, төп турар. Машина-техниканың хөй кезии - хуу кижилернии (Камаз, ГАЗ-53) болза, артканнары - албан организацияларныы. Оон аңгыда сай-довурактан камгалал чалдар кылырынга 2 трактор, 4 ДТ-75 бульдозер, 4 экскаваторну ажыглаан. Ол ышкаш сай довуракты дажып, сөөртүрүнге 12 санныг улуг чүък машиналары киришкен. Мында «Восток» КХН-ниң, Макшанов ХБ-тиң улуг дузазын демдеглээри чугула. 

Улуг машина-техниканы ажыглап, чурттакчылыг кварталдарны сугдан камгалаар чалды быжыглап, суг чаяар улуг оңгарларны каскан. 

Бажың чанының участоктарындан база чуртталга бажыңнарындан сугну үндүр сордуруп бээриниң дугайында билдириишкиннерни кожуун база суму чагыргазы дүн-хүн дивейн хүлээп турар. Онза байдал зоназында Высокая,Современник, 2-ги Целинная, Фестивальная, Аныяк, Лазурная, Интернациональная, Кедровая, Аржаан, Холмистая, Алдан-Маадыр кудумчуларда 152 бажың чанының девискээрлери кирген. Ында 142 бажың, 10 бажың чанының участоктары бар. Апрель 2-ниң байдалы-биле алырга, 25 бажың ам-даа сугда хевээр.  

Кедровая кудумчузунуң 6 дугаарлыг бажыңының чурттакчызы Чыпсынак Кушкаш Даш-ооловна билдириишкин киирген кижилерниң бирээзи: «2013 чылда ие капиталының акша-хөреңгизин ажыглап 9 х 10-нуң бажыңын тудуп алган бис. Үш кыстыг, бир оолдуг, хөй ажы-төлдүг өг-бүле бис. Эрткен чылын база суг кирип турган болгаш, бажыңывыс шалазы дыка үрели берген. Комиссия келгеш, когаралывысты көрүп, шын шиитпирни үндүрүп бээринге идегеп, бижикти киирдим» - деп чугаалаан. 

Онза байдал талазы-биле тускай ажылдыг комиссия кудумчуларны графиктеп алгаш, бажыңнарны эргий кезээш хынап, билдириишкиннерни сайгарып, когаралдың уржуун тодарадып турар. 

Кожуун чагыргазы сугга алыскан девискээрде бажыңнарның чурттакчылары-биле ийи удаа ужурашкан. Кожуун чагыргазының удуртулгазы, ТР-ниң ХК база ОБ агентилелиниң кожуунда салбыры, кожуунда өртке удур албанның ажылдакчылары дүн-хүн дивейн дежурныйлаашкынны организастап, байдалды контрольда алганын кожууннуң чагырга даргазы В.И. Ендан дыңнаткан.

 Сугга алыскан бажыңнарны шинчилеп көөрге, элээн каш чылдагааннар уржуунда ол болганы илереттинген.  

Бойдустуң халавынга таварышкан бажыңнар аңаа чурттаар объектилер турбас ужурлуг черлерде туттунганы – чылдагааннарның бирээзи ол. Дорту чугаалаар болза, 2000 чылдарда ол черлерге чөпшээрел чокка дыка хөй бажыңнар туттунуп, бүдүн-бүдүн кудумчулар «чыскаалыпкан». Ол канчап ында туттуна бергенин тодарадып илередири - чогуур черлерниң кичээнгейинде болбайн аан. Ам бо хүнде эң кол айтырыг – онза байдалды дарый чайладыры, чурттап олурар оран-савазынче чанып кээр арганы кижилерге тургузуп бээри. 

Тываның Баштыңы Ш. Кара-оол бо хүн чазак аппарадының хуралында Кызыл кожуунда онза байдалды база катап сайгарган. Сугга алыскан бажыңнарның чурттакчыларынга дуза көргүзери-биле республиканың волонтерлар штавын тургузар даалганы берген. Ооң оралакчызы Анатолий Дамба-Хуурак ол ажылды хайгааралга алыр. 

«Республиканың Баштыңы Шолбан Кара-оол республика деңнелинге штабты тургузар даалганы берген. Берге байдалга таварышкан кижилерге эки турачылар болгаш волонтерларның дузазы дыка херек. Республика деңнелдиг штабты ажылдадыр, чүге дизе ийи муниципалдыг тургузугга – Каа-Хем суур биле Кызыл хоорайга дуза херек. Ынчангаш боттуг дуза көргүзеринге белен – хөй-ниитичилерни, социал ажылдакчыларны дээш, өске-даа кижилерни чалап тур бис» - деп,Анатолий Дамба-Хуурак чугаалаан.